Abstract:

Dil, insanların duygu ve düşüncelerini aktarmaya yarayan en gelişmiş bir bildirim şeklidir. Bu bildirim şekli içinde yer alan kelimeler, insan ruhunu yansıtan göstergelerdir. Bu göstergelerden biri de sayı isimleridir. Sayı isimleri, milletlerin inanışlarını, geçmişten günümüze aktarılan tarihî birikimlerini, yaşadıkları coğrafî bölgelerdeki oluşturdukları ve etkilendikleri kültürlerini yansıtan kelimelerdir. Eski Türk inanışı olan Şamanizm’den başlayarak İslamî ve İslamiyet sonrası dönemde Türk kültüründe ve Türk inanışında sayıların önemli olduğu görülmektedir. Türk mitolojisinde bazı sayıların kutsal bir özellik taşıdığı ve çeşitli özel anlamlarının bulunduğu ifade edilmektedir. Özel anlamlar yüklenen ve kutlu sayılan sayılar arasında “bir, üç, dört, beş, yedi, dokuz, kırk vb.” yaygın olanlardır. Aynı zamanda sayılar ve sayı sistemleri bir dili ana dil yapan ölçütler arasında yer almaktadır. Bu çalışmada Çağatay Türkçesi dönemi eserlerinde tespit edilen bir, iki, üç, dört, yitti, dokuz, on, yüz, ming gibi sayıların beyitlerde sözcük türü olarak ve úatla, yıġaç, úarı, ming, tümen kelimeleriyle kullanılışı, Türk kültür ve inanışındaki anlamları değerlendirilmeye çalışılmıştır. Çalışmaya konu olan örneklerin tespiti için, Çağatay Türkçesi dönemi eserleri olan Ali Şîr Nevâyî’nin divan ve mesnevileri ile tezkirelerinden Nesâyimü'l-mahabbe min şemâyimi'l-fütüvve adlı eseri ve Hüseyin Baykara’nın Divân’ı taranmıştır. Eserlerde, sayıların kullanıldığı beyitler tespit edilerek beyitlerin anlamları verilmektedir. Çalışmanın amacı, sayı isimlerinin Çağatay Türkçesindeki kullanımının tespiti ve sayı isimlerinin Türk kültüründeki anlamlarına dikkati çekmektir.

Keywords: