Özet:

Osmanlı Devleti’nde II. Murad döneminde kurularak tam kimliğine Fatih Sultan Mehmet zamanında kavuşan Enderun Mektebi, idari ve askeri kadronun yetiştirilmesi amacıyla tasarlanmış, hayata geçirilmiş bir saray eğitim kurumudur. Enderun Mektebi, Osmanlı Devleti’ne yaklaşık dört yüz yıl boyunca hizmet vererek birçok nitelikli insanı yetiştiren bir eğitim kurumu olmuştur. Osmanlının içinde bulunduğu dönemde ortaya koyduğu birçok başarısının altında yatan temel faktörlerden birisinin de eğitim olduğu ifade edilebilir. Özellikle Osmanlının üst düzey devlet yöneticilerinin ve idarecilerinin yetiştirilmesine yönelik hayata geçirilen Enderun Mektebi, Osmanlının başarısına birçok katkıda bulunan, öncülük ve rehberlik eden insanları yetiştirmiştir. Enderun Mektebi, dönemini etkilemiş ve birçok başarıya katkı sunmuş kişilerin adeta kaynağı olarak ön plana çıkmıştır. Dolayısıyla Osmanlı Devleti’nin başarısının anlaşılması için Enderun Mektebi’nin de ayrıntılı incelenmesi faydalı olacaktır. Enderun’a yönelik tasarlanarak hayata geçirilen eğitim sisteminin kendine özgü birtakım özellikleri bulunmaktadır. Bu eğitim sitemiyle de başarılı sonuçlar alındığı ortadır. Tasarlanan eğitim sistemine yönelik alınacak öğrenci seçim kriterleri de başarıyı getiren unsurlar arasında yer almaktadır. Bu özellikleri ile Enderun Mektebi, Osmanlı Devleti’nin idari ve siyasi hedeflerinin belirlenmesinde ve devletin temel kurumlarının işleyişinde hayati bir işlevi yerine getirmiştir. Enderun Mektebi’nin uzun yıllar başarılı sonuçlar veren eğitim sisteminin temelinde öncelikle geniş bir coğrafyadan ve aday grubundan ihtiyaç duyulan ve bazı meziyetlere sahip yetenekli çocukları seçme işlemi yer almaktadır. Bu seçim işleminde çok titiz davranılarak isabetli seçimler yapmaya çalışılmıştır. Enderun’a öğrenci alımında özellikle farklı kişiler tarafından uzun süren gözlem ve değerlendirmeler yapılarak tamamlanan bir süreç izlenmiştir. Enderun Mektebi için en isabetli öğrencinin alımından sonra ise bu mektebin başarısını getiren diğer unsur olarak verilen eğitimin niteliği bulunmaktadır. Enderun Mektebi dönemi içerisinde diğer eğitim kurumlarına ve yerlerine nazaran en teşkilatlı ve en gelişmiş olanı olarak karşımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla kendisine ait birçok kaide ve usulleri mevcuttur. Bunlarla birlikte Enderun Mektebi’nin padişahın bulunduğu saray içerisinde yer alması da bünyesine birçok güçlü özelliğin eklenmesine fırsat oluşturmuştur. Enderun Mektebi’nin temel amaçlarından birinin devletin üst düzey yöneticilerini yetiştirmek olduğu açıktır. Bununla birlikte bir diğer amaç ise Enderun’da bulunanların bizzat padişahın huzurunda yer alarak ve görev yaparak onun hizmetlerini yerine getirmek olduğu ifade edilebilir. Bu amaçlardan dolayı Enderun öğrencileri özellikle sıkı bir davranış ve ahlak eğitiminden geçirilmiştir. Buraya seçilen öğrenciler de eğitimin niteliğini etkileyen bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Bundan dolayı Enderun Mektebi’ne seçilecek olan kişilere yönelik özel kanunnameler ve süreçler planlanarak uygulanmıştır. Mektebe alınacak öğrenciler birçok kişi tarafından birçok elemeden geçirilmiştir. Bu elemelerde kullanılan yöntemlerden birisi de “ilm-i kıyafe” olarak adlandırılan ilme sahip kişiler tarafından yapılan değerlendirmelerdir. Bu ilimde amaç, insanın yüzünden ve dış görünüşünden hareketle huyu, ahlakı ve iç dünyası ile ilgili fikir sahibi olmaktır. Enderun Mektebi, öğrenci seçiminde adeta üstün zekâ ve niteliklere sahip çocukları belirlemeye çalıştığından ve bu çocukların eğitimi için süreçler planladığından dolayı üstün yetenekli çocukların eğitimleri tarihinde önemli bir yer tutmaktadır. Öğrenci seçiminden başlayarak öğrencinin eğitimini tamamlayıp belli konumlara gelmesine kadar gerçekleştirilen süreçler üstün yeteneklilerin tanılanması ve desteklenmesi açısından anlaşılması gereken basamaklardır. Enderun’a öğrenci alımı için uygulanan belirleme işlemlerini ve Enderun’da hayata geçirilen eğitim süreçlerini yakından tanımanın günümüz üstün yetenekli çocukların eğitimleri için de faydalı sonuçlar ortaya çıkaracağı düşünülmektedir. Gerçekleştirilecek bu çalışma ile özellikle Osmanlı dönemi en önemli kaynaklardan biri olan ve kendisi de bir Enderun Mektebi öğrencisi olan Tayyarzade Atâ’nın Târih-i Atâ adlı eserinin temel alınmasıyla Enderun Mektebi ayrıntılı olarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: