Abstract:

Araştırmada söylem dilbilgisi yaklaşımı çerçevesinde Türkçe sözlü söylemde {-DIr} biçimlerinin kiplik alanları, sıklık ve kullanımlarının belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda ulusal kanallardaki sağlık, politik sohbet, güncel sohbet ve kültür-sanat konulu yayınlardan kaydedilen 15 saatlik veriler yazıya aktarılarak bir bütünce oluşturulmuştur. Çalışma verileri bütünce temelli söylem çözümlemesi yöntemiyle, “Bağlam İçinde Anahtar Sözcük Arama” (BİAS-TR) programı kullanılarak çözümlenmiştir. Bütüncede {-DIr} biçimbiriminin kullanıldığı cümleler ve cümlelerin içinde bulunduğu bağlamlar örneklem olarak seçilmiş, seçilen örneklemden hareketle, çalışmanın bulgular bölümünde {-DIr} biçimlerinin belirteçlerle ve diğer dilbilgisel yapılarla kullanım sıklığı ve anlamları belirlenmiş, bu belirlemeler tablolar üzerinde gösterilerek açıklanmıştır. Bunun yanında {-DIr} biçimbiriminin bulunduğu cümlelerin dizimsel özellikleri de açıklanmış, bütün bu anlam ve kullanımlar belirlenirken söylem çerçeveleri (bağlam, yer, zaman, katılımcıların özellikleri ve iletişim konusu) dikkate alınmıştır. Çalışmada bu belirlemelerin nasıl yapıldığına dair örnekler yer almaktadır. Çalışma sonunda {-DIr} biçimbiriminin 3. kişi belirten bir koşaç eki olmadığı, anlamını bağlamın ve belirteçlerin sınırlandırdığı bir kiplik belirticisi olduğu, sayısal veriler ve örneklerle ortaya konmuştur.

Keywords: