Özet:

Tarım, sanayi öncesi toplumların temel geçim kaynağı olmakla beraber, sınâi faaliyetlere ham madde sağlayan önemli bir iktisadi faaliyet kolunu da teşkil etmektedir. Osmanlı tarım ekonomisinde, üretimi hububat türüne nazaran daha çok emek isteyen ve yetişme şartları bakımından seçici olan tarım ürünlerinden pamuk, susam, keten, kendir, sumak, isot ve zeytin başlıca sınâi bitkileri olarak karşımıza çıkmaktadır. Diyarbekir Eyaleti’nde Fırat ve Dicle ırmaklarının bulunduğu vadi içerisinde bu nehirleri oluşturan çay ve dereler sınâi bitkileri için avantaj bir rol üstlenmiştir. Eyalet içerisinde Amid, Mardin, Ruha, Harput, Musul sınaî bitkilerinin başlıca üretim merkezleri olmuştur.  Pamuk, dokuma ve giyim sınâinde; keten ve kendir hem dokuma sınaînde hem de gemicilik sektörü için vazgeçilmez maddelerdir. Susamdan çıkarılan tahin ise çeşitli tüketim alanlarında kullanılırken, zeytin yağı ise Osmanlı sabun sınâinin ana maddesini oluşturmaktadır. Özelde Osmanlı tarım ekonomisi alanında, sınai bitkilerinin tarım ekonomisine olan katkısı üzerine yapılan çalışmaların istenilen seviyede olmaması, bu çalışmanın kaleme alınmasında etken rol oynamıştır. Çalışmanın temeli arşiv kaynaklarına dayanmakta olup, konu ile ilgili araştırma ve inceleme türündeki eserlerden de yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler: