Abstract:

İtikadî ve tasavvufî fikirleri, menkıbeleri, kendisine nispet edilen eserler ve hakkında dile getirilenler göz önünde bulundurulduğunda Sehl et-Tüsterî’nin İslâm düşüncesinin önemli temsilcilerinden biri olduğu söylenebilir. O, sûfî kimliği ile şöhret bulsa da tefsir ve kelâm gibi ilimlerde de söz sahibidir. Bu araştırmada Tüsterî’nin hayatı, görüşleri ve eserleri ana hatlarıyla ele alınmıştır. Araştırmanın amacı, mezkûr konulara dair özlü bilgiler sunmak ve çelişki ya da muğlaklık arz eden hususları gündeme getirerek netleştirmeye çalışmaktır. Böylece Tüsterî’nin daha yakından ve vakıaya uygun şekilde tanınmasına katkı sağlanması hedeflenmiştir. Araştırma, müfessire nispet edilen Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-ʿazîm adlı tefsirin yanı sıra klasik ve modern kaynakların tasvir/betimleme yöntemine dayalı olarak incelenmesi suretiyle gerçekleştirilmiştir. Tanıtıcı yönü ağır basan araştırmada, zaman zaman tahlilî ve tenkidî yorumlar yapılmıştır. Araştırma sonucunda, hicrî 3. yüzyılın önde gelen âlimlerinden Tüsterî’nin, büyük ölçüde ehl-i sünnet çerçevesinde düşündüğü yargısına ulaşılmıştır. Zira onun halku’l-Kur’ân ve rü’yetullah gibi bazı konulardaki açıklamaları, bilhassa kelâmî mevzularda ehl-i sünnete aykırı görüşleri benimsemediğine işaret etmektedir. Benzer şekilde muhtelif kaynaklarda nakledilen izahlarından yola çıkarak Tüsterî’nin Kaderiyye’ye karşı çıktığı, hulûl fikrine ve vahdet-i vücud düşüncesine taraftar olmadığı söylenebilir. Her ne kadar Tüsterî ve bir grup sûfî üzerinde, bir düşünce sistemi olarak Bâtınîliğin yansımaları bulunduğu iddia edilse de genel kabule göre o, mutedil bir sûfîdir.

Keywords: