Özet:

Dede Korkut anlatıları, tema ve içerik yönüyle Türk toplumuna ait mitik bilincin ve kolektif şuurun seçkin metinleridir. Dirse Han Oğlu Boğaç Han anlatısı, kahramanlık temasının Oğuz toplumuna ait ideallerle şekillendiği bir metindir. Anlatıda temel vaka, baba ve oğul arasındaki çatışma ve çatışmanın çözümü olarak dokuyucu ana arketipinin işlev kazanmasıdır. Başlangıç, yaratılış, anaerkil güç, bereket, bolluk ve dişinin ağları örme vasfı üzerine inşa edilmiş dokuyucu ana arketipi, çocuk ve anne arasındaki göbek bağıyla bağlantılı geleneksel bir bağdır. Dokuyucu ana imgesinde kadının yol göstericiliği yaşam verme, hayatı işleme, kişiyi dış dünyadaki sosyal ortama hazırlama gibi yaşamsal işlevlere sahiptir. Dokuyucu ana arketipi, kendilik bilincine ulaşmak için bilginin öğrenilmesi, keşfi ve öğrenmenin hayat boyu devam etmesi sürecidir. Hayatı tanıma, topluma kabul ve geçiş ritüelleri dokuyucu ana arketipine ait temel izleklerdir. Anlatıda dokuyucu ana figürü olan kadın, öncelikle çocuksuzluk motifinde eşinin öfkesini sakinleştirip geleneği ve atalar öğretisini telkin eder. Dokuyucu ana formunda tinsel ve içsel geleneklerin öğretiminde anne figürü, her zaman işlevsel bir öneme sahiptir. Olay örgüsünün devamında çocuğun dünyaya gelmesinde ve Dirse Han’ın Oğuz toplumunda itibarına kavuşması dokuyucu ana arketipiyle gerçekleşir. Dirse Han Oğlu Boğaç Han anlatısında anne ve eş rolünü dokuyucu ana imgesiyle koruyan kadın kahraman, oğlunun ilk avı sırasında gelişen olumsuz durum ve çatışma sürecini ipleri eğiren ve dokuyan imge olarak çözüme ulaştırır. Kadın karakter, eş ve anne olarak hem babaya hem de oğula kendilik bilincine ulaşma yolculuğunda rehberlik eder. Oğlunun babasını affetmesini ve eşinin kırk namerdin düşmanlığına uyanmasını sağlar. Boğaç Han annesinin dokuduğu kültür kodlarını özümser, hatırlar ve işlevselleştirir. Kültür kodları ailenin önemini kavramak, ataya/kökene saygı duymak, millî değerlere bağlılık göstermek ve töreye uymaktır. Boğaç Han, annesini dinleyerek kendi olma ödev ve sorumluluğunu sağlıklı bir şekilde gerçekleştirir. Dokuyucu ana arketipi, baba-oğul paradigmasında ocak kültünün bütünleştirici işleviyle gerçeği yeniden üretir. Dokuyucu ana imgesi anlatılarda dişinin dokuyarak inşa etme ve öğretme süreçlerinin ifadesidir. Dokuyucu ana arketipi, Dirse Han Oğlu Boğaç Han anlatısında dişinin, eril ilkeyi inşa etme sürecini ve evrenin/tabiatın düzeninin anlam kazanmasını sembolize eder. Çalışmada dokuyucu ana arketipi tanıtılmış Dirse Han Oğlu Boğaç Han anlatısı örneklemiyle dokuyucu ana arketipinin anlatıda kazandığı fonksiyonlar yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler: