Özet:

Kâşgar bölgesi Çin işgali altındaki Doğu Türkistan’ın (resmî kayıtlarda Şincan Uygur Özerk Bölgesi) en önemli antik şehirlerinden biridir ve nüfusun büyük çoğunluğunu Uygur Türkleri oluşturur. Bölgede en yaygın olarak kullanılan Kâşgar ağzı, Uygur Türkçesindeki üç şive grubunun biri olan merkezî şiveye ait bir ağız alanıdır. Çin’in Doğu Türkistan’da Uygur dilini çeşitli yönlerden kısıtlaması ve baskıları neticesinde bu ağız alanı üzerine maalesef yeterince akademik çalışma ve araştırma yapılamamıştır. Bu nedenle, bu konularda çalışılması gereken birtakım boşlukların olması ilgili konuların önemini artırmıştır. Doğu Türkistan’ın Kâşgar bölgesinde kullanılan bu ağız, tarihsel gelişimi boyunca kendine has bazı özelliklere sahip olmuş ve bu özellikleriyle diğer ağızlardan farklılık göstermiştir. Farklılık gösteren bu özellikler arasında ‘y’ ve ‘k’ gibi ünsüzlerin ‘j’ ve ‘ç’ ünsüzlerine dönüşmesi, ‘r’ ve ‘y’ sesleri içeren bazı kelimelerin bu sesleri kaybederek ikincil uzun ünlülü kelimeler oluşturması da yer alır. Çalışmada tarama yöntemi esas alınarak Kâşgar ağzı üzerine yapılmış sınırlı kaynaklar incelenmiş ve bölgede doğup büyüyen insanlarla iletişime geçilmiştir. Yapılan çalışmada ‘r’ ve ‘y’ ünsüzlerinin düşmesiyle oluşan ikincil uzun ünlülü kelimeler üç başlık altında incelenerek tespit edilmiş ve bu kelimelerle şekil bakımından benzerlik taşıyan kelimeler tablo şeklinde verilmiştir.

Anahtar Kelimeler: