Özet:

Bireysel Emeklilik Sistemi, kişilerin aktif çalışma yaşamları süresince yaptıkları tasarrufları uzun vadeli yatırma yönlendirerek emeklilik dönemlerinde bir gelir elde etmelerine imkân sağlayan gönüllü bir sistemdir. Bu sistem aracılığıyla portföy yönetim şirketleri, biriken tasarrufları farklı alanlarda yatırmakta, ona göre de katılımcı istediği alanı seçebilmektedir. 2008 yılından itibaren Türkiye’de katılım finans kurumları, müşterilerini geleneksel finans kurumlarına bağlı olan katılım bireysel emeklilik yatırım fonlarına yönlendirmiştir. Bu durum ise 2012 yılının ortasında ilk katılım bireysel emeklilik şirketi kurulana kadar devam etmiştir. İkinci şirket ise 2013 yılında kurulmuştur. Bu çalışmada Türkiye’de Bireysel Emeklilik Sistemi üç başlık atında ele alınmıştır. Birinci başlıkta Türkiye’de Bireysel Emeklilik Sistemin tarihçesi, çeşitleri, katılım masrafları, avantajları, dezavantajları ve sosyal emeklilik sistemi ile farklarından bahsedilmiştir. Türkiye’de katılım bireysel emeklilik şirketleri ve bu şirketlere bağlı olan yatırım fonları ise ikinci başlık altında zikredilmiştir. İlk katılım bireysel emeklilik şirketi kurulmasının üzerinden yedi yılı aşkın bir süre geçmesine rağmen toplam 15 bireysel emeklilik şirketi kurulmuş, bunların içinde katılım bireysel emeklilik şirketlerinin sayısı ikiyi geçmemiştir. Türkiye genelinde bireysel emeklilik şirketlerine bağlı olan toplam 266 bireysel emeklilik yatırım fonu bulunmakta, bunların içinde katılım yatırım fonlarının sayısı 53’e ulaşmaktadır. Bu fonlara yatırılan para hacmi ise 22 milyar TL’yi geçmiştir. Üçüncü başlık altında ise katılım bireysel emeklilik sistemin fıkhî boyutu ele alınmıştır. Bu sistemin tarafları bireysel emeklilik şirketleri, katılımcılar, aracı kurumlar ve devletten oluşmaktadır. Şirketler ile katılımcılar arasındaki ilişkiye fıkhî açıdan bakılınca ücretli vekalet (vakala) olduğu görülmektedir. Aynı şekilde şirketlerin aracı kurumlarla ve şirketler ile arasındaki ilişkilere fıkhî açıdan bakılınca, bu ilişkinin de ücretli vekalet (vakala) olduğu anlaşılmaktadır. Katılımcılar aralarındaki fıkhî ilişki ise kâr ve kaybı katılımcılara ait olan bir şirket olduğu görülmektedir. Devlet ile katılımcılar arasındaki ilişkinin fıkhî boyutu incelenince, devletin ileri bir tarihte katılımcılara şartlı bir hibede bulunacağına dair bir söz (vaad) verdiği anlaşılmaktadır. Öte yandan bu başlık altında katılım bireysel emeklilik şirketlerin yatırım alanları ile ilgili fıkhî hükümlere değinilmiştir. Bu alanlardan biri Türkiye Katılım Bankaları Birliğine (TKBB) bağlı olan danışma kurulu tarafından yayınlanan pay senedi ihracı ve alım-satım standardı’nın şartları sağlayan şirketlerin hisse senetleridir. Diğer yatırım alanı ise ihracı ve tedavülü açısından bazı fıkhî itiraz ihtiva eden ve faizli borçlanma senetlerin yerine İslamî alternatif olarak sunulan devlet ve özel kira sertifikalarıdır (sukuk). Ayrıca katılım bireysel emeklilik şirketleri altına veya altına dayalı sermaye piyasası araçlarına yatırım yapabilmektedir. Bu araçların en yaygını ise altına dayalı kira sertifikalarıdır. Bu şirketlerin diğer yatırım yaptığı alan ise yabancı döviz ile tedavülü olan hisse senetleri ve kira sertifikalarıdır. Bazı katılım bireysel yatırım fonları, izahnamelerinde gelir ortaklığı senetlerine yatırım yapabileceğini zikretmesine rağmen bazı fıkhî itirazlar ihtiva ettiği için fiilen yatırım yapmamaktadır. Bu başlık altında konu ile ilgili ele alınan diğer fıkhî meseleler ise katılım bireysel emeklilik yatırım fonlarının borsa dışında ve tek tarafı bağlayıcı şekilde yapılan geri alım vaadi ile satım, döviz forward ve döviz swap sözleşmelerine yatırım yapmasıdır. Ayrıca bu sistemin katılım şirketlerindeki danışma komitesinden bahsedildikten sonra geleneksel bireysel emeklilik şirketlerine bağlı olan yatırım fonlarına yatırım yapmanın hükmüne değinilmiş, sistemden erken çekilmeyle ilgili fıkhî hüküm zikredilmiştir. Bu başlık altında son olarak, yıllık gelir sigortası olan bir katılımcının bireysel emeklilik sisteminden emeklilik hakkı kazandıktan sonra düzenli bir maaş alması ile ilgili hüküm ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler: