Özet:

Bu makale, İbnü’s-Salâh’ın (ö. 643/1245) fetva usûlünün bazı meselelerine dair görüşlerini ele almaktadır. Makalenin konusu, müftüde bulunması gerekli şartlar, hasletler, fetva vermenin hükmü, fetva vermenin sakıncalı olduğu haller, fetvadan dönme vb. meselelerle sınırlandırılmıştır. Müftü ve müsteftinin/soru soranın fetvada dikkate alacağı âdâp başlıkları kapsam dışında bırakılmıştır. Makalede temel amaç İbnü’s-Salâh’ın zikri geçen konularla ilgili görüşlerinin tespit ve tahlil edilmesidir. Nitel araştırma yönteminin kullanıldığı bu çalışmada İbnü’s-Salâh’ın başta fetva usûlü konulu ve diğer eserleri derinlemesine araştırılmıştır. Ayrıca bunlar yanında konuyla bağlantılı klasik ve muasır eserler de gözden geçirilmiştir. İbnü’s-Salâh, fetva konusunun çok önemli olduğunu belirtmiştir. Fetvanın önemi kadar riskleri de bulunduğunu vurgulamıştır. İbnü’s-Salâh, müftüde aranan şartlar konusunda genel olarak âlimlerin görüşlerine uymuştur. Bununla birlikte müftüde güvenirlilik şartının bulunmasını gerekli görmüş, böylelikle bu hususta pek çok bilginden ayrılmıştır. İlme son derece önem verdiği görülen İbnü’s-Salâh’ın müftüde bulunması gerekli vasıflarda, bilhassa da ictihad konusunda kolaylaştırıcı bir yol izlediği fikrine ulaşılmıştır. İbnü’s-Salâh, müftünün ya müstakil/bağımsız ya da müntesip/bağlı ictihad ehliyetine sahip olmasını şart koşmuştur. Fakat sonraki dönemlerde fetva faaliyetinin müntesip müftülere kaldığını belirtmiştir. Toplamda beş farklı müftü sınıfı belirlemiştir. Ona göre taklid ilim olmadığından mukallid esasında gerçek müftü değildir. Bu sebeple mukallid müftünün verdiği cevap, fetva değildir. İbnü’s-Salâh müftünün ehliyeti bağlamında çeşitli konulara temas etmiştir. Fetva konusunda aceleci olmanın zararları olabileceğine değinmiştir. Bu sebeple müftü soruları cevaplama hususunda titiz davranmalıdır. Özellikle cevap verebilecek ehil başka müftüler bulunduğu takdirde soru soranı onlara yönlendirebilmelidir. Ancak soruları cevaplayacak başka kimse bulunmadığı durumlarda sorumluluktan kaçınmamalıdır. Çünkü fetva vermek ehil müftüye farzdır. Öte yandan İbnü’s-Salâh, kimi uygunsuz hallerde cevap vermenin doğru olmadığını belirtmiştir. Fetva usûlü alanındaki çabaları göz önünde bulundurulduğunda İbnü’s-Salâh’ın pek çok âlimi etkilediği tespit edilmiştir. Bu tesirler sadece kendi mezhebiyle sınırlı kalmamıştır. Neticede fetva usûlü alanında haklı bir şöhrete kavuşmuştur. Bunda günümüze ulaşan ilk bağımsız fetva usûlü eseri olan Edebü’l-müftî ve’l-müsteftî kitabının da etkili olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Bu alanda İbnü’s-Salâh’tan çokça alıntı yapılması bu şöhretin göstergelerinden biridir. Değerlendirmeleri dikkate alındığında İbnü’s-Salâh’ın fetva usûlü alanına ciddi manada katkı verdiği söylenebilir. Fıkhın diğer dallarına oranla geç olgunlaştığı görülen fetva usûlü bu katkılar sonucunda oldukça gelişme göstermiştir. Öyle ki zamanla bağımsız eserler çoğalarak bu alanda kayda değer bir literatür oluşmuştur.

Anahtar Kelimeler: