Özet:

RUS BİÇİMCİLERİ’NİN İLKELERİ BAĞLAMINDA YATIK EMİNE HİKÂYESİNDE “EDEBÎLİK”       Öz: Yirminci yüzyılın başları, Avrupa’da olduğu gibi Rusya’da da yenilikçi akımların ortaya çıktığı ve modern sanat anlayışının şekillendiği dönemdir. Yirminci yüzyıl sanatçıları, sanatı on dokuzuncu yüzyıldaki selefleri gibi toplumdaki ortak değerlerin dile getirilmesi olarak değerlendirmemişlerdir. Bu sanat anlayışında, sanatçının dış gerçeklikten kendisini soyutlamasıyla birlikte sanat nesnesiyle somut gerçeklik arasındaki mesafe giderek açılır. Edebiyat ve sanat alanındaki bütün bu gelişmeler, eleştiri kurumunu da dönüştürmüş ve onu değişime uyum sağlamak durumunda bırakmıştır. İşte, Rus Biçimciliği eleştiri kurumundaki bu dönüşümün modern edebiyattaki uzantısı sayılabilecek bir eleştiri kuramıdır. On dokuzuncu yüzyılda edebiyat incelemesi ve eleştirisi, ya sanatı duyguların dili olarak ele alıyor ve sanatçıyı merkeze alıyor, ya da “dış dünyayı yansıtıyor” diyerek edebiyat eserinin açıklanması için tarihe, psikolojiye, sosyolojiye vs. başvuruyordu. Rus Biçimcileri ise sanat eserini diğer eserlerden ayıran özelliği, onun dış dünya, sanatçı ya da okurla olan ilişkisinde değil, eserin kendi düzeninde buluyor ve eserden hareket etmek gerektiğini ileri sürüyorlardı. Rus Biçimcileri, kendilerinden önceki eleştiriyi etkileyen yarı-mistik simgeci eğilimlere karşı çıktılar. Edebî metni, bilimsel bir tutumla eleştirinin merkezine oturttular Epistemolojilerini, klasik yansıtmacı sanat kuramlarına karşıt bir temel üzerine inşa eden Rus Biçimcilerine göre, dilin belirli bir düzenleniş biçimi olarak edebiyatın kendine özgü yasaları, araçları ve yapısı vardı. Öyleyse eleştirinin görevi, edebiyatı, başka disiplinlere indirgemeden, edebî metinlerin gerçekte ne şekilde oluştuğuyla ilgilenmek olmalıydı. Rus Biçimcileri’ne göre, eleştirinin nesnesi edebiyat değil, “edebîlik”tir. Onlara göre şiirde “edebîlik”i sağlayan, gündelik standart dilin kurallarının bozulması ve yeniden düzenlenmesiyle sağlanan “ostranenie” kavramıyla ifade ettikleri “yadırgatma”dır. Hikâye ve romanda “edebîlik”i sağlayan unsuru da, Türkçede “olay” ve “olay örgüsü” olarak karşılık verebileceğimiz“syuzhet” ve “fabula” kavramlarıyla açıklarlar. Bu makalede, önce teorik olarak Rus Biçimcileri’nin edebî eserde “edebîlik” kavramı üzerinde durulacaktır. Sonra, Türk edebiyatında Anadolu insanını ve onun meselelerinin kesintisiz bir şekilde hikâyelere girmesini sağlayan Refik Halit Karay’ın Memleket Hikâyeleri kitabındaki “Yatık Emine” hikâyesinde, Rus Biçimcileri’nin kuramlarında ileri sürdükleri şekilde, “edebîlik”i sağlayan unsurlar incelenecektir. Anahtar Kelimeler: Edebiyat Kuramı, Rus Biçimciliği, Edebîlik, Refik Halit Karay, Yatık Emine           “LITERARINESS” IN THE YATIK EMİNE STORY IN THE CONTEXT OF THE PRINCIPLES OF THE RUSSIAN FORMALISTS Abstract: The early twentieth century in Europe as well as in Russia is a period during which innovative currents emerged and the modern art styles were shaped. Twentieth century artists did not, as their predecessors in the nineteenth century, regard art as an expression of the common values ​​in society. In this understanding of art, while the artist detaches himself from the external reality, the distance between the outer concrete reality and art objects gradually increase. All these developments in literature and art transformed also the institution of criticism and has forced it to adapting to the changes. Russian Formalism, which can be considered as an extension of the transformation of  the institution of criticism within the modern literature, is thus a critical theory. In the nineteenth century, literary studies and criticism were dealing with art either as the language of emotions, to the getting artists center, or explaining the literary work by reference to history, psychology, sociology etc. in relation to the the saying “literature reflects the outer world”. Russian formalists do not find the distinctive feature of the work of art in its relationship with the outside world, the artist or the readers, but in the particular order of the work and argued for the need to move directly from the work of art itself. Russian Formalists opposed to quasi-mystical symbolist trends affecting the previous understanding of criticism before themeselves. They put the literary text at the center of criticism with a scientific attitude. According to Russian Formalists who built their epistemology on a foundation opposing the conventional reflective theory of art, literature as a particular arrangement of language has its peculiar laws, tools and forms. So, the task of criticism should be dealing with how literary texts actually emerge, without reducing literature to other disciplines. According to the Russian Formalists, the object of criticism is not literature, but “literariness”. According to them, the element enabling the “literariness” in poetry is “defamiliarization”, which they express by the concept of “ostraneni” which is achieved by the dissolution of the of rules of the everyday standard language and by the re-organization of it. They explain the element which enables the literariness in novels and stories with the concepts “syuzhet” and “fabula” which practically mean “event” and “plot”. In this paper, first of all, theoretically it is dwelled on the Russian Formalists’ conception of “literariness” in the literary works.  Later, with reference to the theories of the Russian Formalists, the elements of literariness in the “Yatık Emine” (“Leaning Emine”) story of Refik Halit Karay in his book Memleket Hikâyeleri (Hometown Stories) which uninterruptedly enabled the coverage of the Anatolian people and their issues in the Turkish literature, will be examined. Key Words: Literary Theory, Russian Formalism, Literariness, Refik Halit Karay, Yatık Emine Anahtar Kelimeler İngilizce Başlık Abstract Keywords

Anahtar Kelimeler: