Özet:

İletişim, bireyler arasında bilgi alışverişini sağlayan, doğru anlamayı ve anlaşılmayı kolaylaştıran, bireylerin olgunlaşmasına ve gelişmesine yardımcı olan en büyük değişkenler arasında sayılmaktadır. Bu araştırmanın amacı, öğretme - öğrenme sürecinde öğretmen ve öğrencilerin hedeflerine ulaşmalarında en çok katkıyı sağlayan iletişimde cinsiyetin rolünü ve gruplar arasında farklılıklar olup olmadığını belirlemektir. Tarama modelinde yapılan bu çalışmada, öncelikle alanyazın taranmış ve sonra değişik okul türlerinde sınıfta derslere girilerek gözlem yapılmıştır. Araştırma evrenini Kayseri’deki tüm ortaokul, lise ve üniversitelerdeki öğretim elemanı ve öğrenciler oluşturmaktadır. Örneklem olarak ise amaçlı olarak seçilen iki ortaokul, sekiz lise ve bir üniversite alınmıştır. Araştırmaya veri toplamak amacıyla okullar seçilirken öğrenciler arasında homojenliği sağlamak amacıyla özel ve devlet okullarının aynı bölgeden seçilmesine özen gösterilmiştir. Okulların aynı bölgede olması tek başına homojenliği sağlamasa da, özellikle ekonomik düzey ve kültür açısından birbirine yakın gruplar olacağı var sayılmıştır. Veriler Mart-Mayıs 2015 tarihleri arasında toplanmıştır. Seçilen rasgele sınıflarda sözel derslerden İngilizce, Türkçe ve Tarih, sayısal derslerden ise Matematik, Fen ve Teknoloji derslerinde gözlem yapılmıştır. Üniversitede ise iki sınıfta Drama dersi gözlenmiştir. Her sınıfta sadece bir kere gözlem yapılmıştır. Çalışmada Fennema ve arkadaşları tarafından geliştirilen “Öğretmenlerin Kızlar, Erkekler ve Matematik Hakkında Görüşleri ve İnançları” adlı çalışmalarında kullandıkları öğretmen-öğrenci arasındaki sınıf içi etkileşimi gösteren ölçeği çalışmaya uyarlanıp kullanılmıştır. Yapılan çalışmada sınıf içi öğretmen-öğrenci etkileşiminde öğretmen ve öğrenci cinsiyetlerinin etkileri; öğretmen-öğrenci iletişimi ve fiziksel etkileşimi, söz kesme, öğretmen uyarısı, öğretmenin öğrenciye hitap şekilleri ve öğrencilerin derse katılımı alt boyutlarında incelenmiştir. Araştırma sonucunda tüm okullarda sözsüz iletişimin yapıldığı, sözlü iletişimin ise ortaokulda daha sık yapılırken, okul düzeyi arttıkça ters orantılı olarak azaldığı ortaya çıkmıştır. Ancak cinsiyet değişkeninin her iki iletişim türünde de belirleyici bir özelliği bulunmadığı tespit edilmiştir. Öğretmen öğrenci arasında fiziksel etkileşime ortaokullarda kısmen rastlanmış ancak diğer okul türlerinde görülmemiştir. Yapılan etkileşim de hemcinsler arasında gözlenmiştir. Söz kesme davranışı ile öğretmen-öğrenci arasındaki fiziksel etkileşim paralellik göstermiştir; ortaokul düzeyinde daha çok görülen söz kesme davranışı daha çok hemcinsler arasında ama özellikle fiziksel etkileşimin olduğu sınıflarda göze çarpmıştır. Bir sonraki davranış olan “öğretmen uyarısı” da doğal olarak “söz kesme” davranışına göre olmuştur. Cinsiyet değişkeninin önemli bir farklılık oluşturmadığı öğretmen uyarısı daha çok söz kesilen sınıflarda ortaya çıkmıştır. Ancak okul düzeyi arttıkça bu davranışın görülme sıklığı da ters orantılı olarak azalmıştır. Ortaokul ve liselerde cinsiyet ve okul türü farkı olmaksızın öğretmenler üniversitelere göre daha sıcak hitap şekilleri ile öğrencilerine seslenmişlerdir. Öğrenmenin daha ciddi yapıldığı düşünülen okullarda (bazı Anadolu liseleri, Fen liseleri ve üniversiteler) hitap şekillerinde de resmiyet gözlenmiştir. Derse katılım konusunda cinsiyet belirgin bir şekilde kendini göstermektedir. Kız öğrenciler tüm sınıflarda erkek öğrencilere nazaran daha çok derse katılmaktadırlar. Küçük istisnalar olsa da öğretmenlerin cinsiyetleri derse katılım konusunda belirleyici görülmemektedir.

Anahtar Kelimeler: