Özet:

Sahabe, Müslümanların nezdinde, çok değerli bir yere sahiptirler. Zira Hz. Peygamber (s.a.v.)’e sadakatle bağlanmaları ve canları ve malları ile onun yanında durarak destek olmaları bu duyuşsal algıyı oluşturan en önemli sebeplerden biridir. Bunun yanında sahabe, gerek Resulullah (s.a.v.)’in vefatından önce gerekse onun ahirete irtihalinden sonra Kur’ân’ın ve İslam’ın bütün insanlığa sahih bir şekilde ulaşması noktasında göstermiş oldukları harikulade tavırlarıyla gayret ve fedakârlıkları yine onların değerlerine değer katmıştır. Bu bakımdan ilk nesil, vahyin 23 yıllık nüzûl sürecinin büyük bir kısmını Hz. Peygamber (s.a.v.) ile birlikte yaşamıştır. Bu meyanda hem vahyin inişine şahit olmuşlar hem de vahyin inmesine konu/sebeb teşkil etmişlerdir. Dolayısıyla Kur’ân tefsirleri belli şartlara bağlı ihtiyatlı yapmışlardır. Bu meyanda Doğru bir tefsir yapabilmek ve daha objektif verilere ulaşmak için ilk dönem tefsiri çok mühimdir. Zira Kur’ân’ın tefsiri vahyin nüzulü ile eşzamanlı başlamıştır. Bu bakımdan Kur’ân’ın ilk müfessiri Hz. Peygamber (s.a.v.) olduğunu ifade etmek kaçınılmazdır. Hz. Peygamber (s.a.v.)’in ahirete irtihalinden sonra tefsir sahasında en önemli kaynak ise hiç şüphesiz ilk nesil ve öncü kuşak dediğimiz sahabedir. Sahabenin Allah Resulü’nün talim ve tedrisatından gerek formal gerekse informal geçmeleri onları Kur’ân’ın yorumlamasında seçkin bir konuma getirmiştir. Vahyin atmosferine şahitlik eden sahabe nesli, Müslümanlar için bir rol model olmanın yanında ilahi hitabın anlaşılması noktasında Hz. Peygamber (s.a.v.)’in terbiyesinde yetişmiş ve vahyin anlaşılması ve hayata taşınması için gerek canlarını gerekse de mallarını hiç tereddüt etmeden feda etmiş ilk nesildir. Kur’ân’ın nuzül ortamı, anlama ve kastı ilahiyi bilme noktasında çok önemlidir. Sahabenin bu ortama tanıklık etmeleri, olayların özel veya genel sebeplerini bilmeleri, ayetlerin nüzulüne sebep olan vakıaların tarihsel ve zamansal bağlamı bilmeleri ve bu anlamda sosyo-kültürel verilerle iç içe bir hayat yaşamaları bize ilahi muradı anlama noktasında önemli veriler sunmaktadır. Zira anlamın bağlamını oluşturan tarihi arka planı bilmek ve bundan faydalanmak en azından metot olarak tarihe bir projeksiyon tutmaktadır. Şunu hemen ifade edelim ki akli muhakeme kullanılmadan yorum/tefsir denilen olgu gerçekleşemez. Bu noktada sahabe nesli sonraki nesillere nazaran daha şanslı ve avantajlı görünse de Kur’ân’ın nazil olduğu dönemde bazı müphemlerle karşılaşmış ve bunları çözme metotları geliştirmişlerdir. Elbette bu geliştirilen metotlar bügünkü gibi sistemli olmamıştır. Ancak spontan olarak anlam ve yorumu sosyo-kültürel çevreyi de baz alarak ve olayların tarihi seyrine şahitlik ederek çözmüşlerdir. Zira sahabe Kur’an’ı çok fazla rehbere ihtiyaç duymadan anlayabiliyorlardı. Çünkü ilahi hitap kendi dilleriyle inmiştir. Ancak şunu ifade edelim ki bütün inceliklerini hepsi aynı seviyede bilmiyordu. Zira Hz. Peygamber (s.a.v.)’den sonra ilk neslin, Kur’ân’ın tefsirinden kaçındıkları ve bu anlamda geride durdukları yer yer sabit olsa da çok geçmeden bu durum İslam dinine yeni giren farklı din, ırk ve dilden insanların inançları ve örf adetleriyle şekillenen anlamaya imkân ve kapı aralamıştır. Özelikle bu noktada ilk neslin anlama neliği, Kur’ân tasavvurları oluşturan etkenler irdelenecektir. Biz bu çalışmamızda sahabe tefsirinin kaynak değerini ve bağlayıcı olmasının nedenleri üzerinde duracağız.

Anahtar Kelimeler: