Özet:

İslam teolojik geleneğinin önemli tartışma alanlarından olan ve Allah’ın yaratılmış âlemden farkını ortaya koymak için kullanılan argümanlardan biri de “varlık-mahiyet” ayrımıdır. Bu tartışmanın İslam geleneğine ne zaman ve hangi saiklerle dahil olduğu ve Müslüman gelenekte hangi zaman diliminde ortaya çıktığı ise bilinmemektedir. Fakat bu tartışmaların ne zaman başladığına ilişkin bazı varsayımların olduğu söylenebilir. Öte yandan Müslüman gelenekte varlık-mahiyet tartışmalarının ilk kez felsefî mi yoksa teolojik tartışmalar olarak mı ortaya çıktığı da net bir biçimde tespit edilmiş değildir. Doğrusu bu tespitin çalışmamız açısından önemi de oldukça sınırlıdır. Fakat her halükarda bunun bilinmesi icap eder. Araştırmamız açısından daha önemli olan farkındalık ise İslam geleneğinde varlık mahiyet ayrımlarını konu edinen tartışmaların teologlar kadar filozoflarca da sahiplenilmiş olmasıdır. Teolojik bir argüman olarak “varlık-mahiyet” tartışması, Müslüman kelamcılar ve filozoflar arasında paylaşılmış bir ortak konu olmasıdır. Konunun bu teolojik öneminden bağımsız olarak, çalışmanın temel tezlerinden biri de Müslüman geleneğin mensubu filozof ve kelamcıların güçlü bir etkileşimi mahiyet-varlık konusunda göstermiş olmalarıdır. Bu tespitle göstermek istediğimiz şey ise Müslüman geleneğin bir bütün olarak felsefe karşıtı olduğu varsayımının savunulabilir olmadığını, bu kavram ekseninde ortaya koymaktır. Müslüman filozoflar, felsefi nosyonların sağladığı olanaklarla söz konusu teolojik sorun alanına eğilmiş ve müktesebatlarını farklı zaman dilimlerine ve farklı coğrafyalarda olsalar bile tartışmaktan geri durmamışlardır.

Anahtar Kelimeler: