Abstract:

Tuyuğ; şarkı söyleme, övme, kapalı, gizli ve cinaslı, imalı söz manalarına gelir. Klâsik Türk şiirinde, aruz ölçüsünün fâilâtün fâilâtün fâilün kalıbıyla kaleme alınan dört mısralık millî bir nazım şeklinin de adı olan tuyuğ, Türk halk edebiyatındaki maninin aruz ölçüsüyle söylenmiş bir şekli gibidir. Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Bağışlar 5879 numarada kayıtlı şiir mecmuasında, tuyuğ nazım şeklinden yararlanılarak geliştirilen ilginç bir oyun mevcuttur. Bu oyunda, 1’den 30’a kadar numaralandırılan 30 tuyuğ vardır. Bu tuyuğların her birinde; aralarında elma, armut, üzüm, karpuz, nar gibi meyvelerin ve lâle, gül, nergis, benefşe gibi çiçeklerin de bulunduğu 30 varlıktan biri ele alınmaktadır. Bu 30 varlığın her birinin ismi; 15 satır ve 5 sütunun meydana getirdiği 75 kutudan müteşekkil bir tablo üzerine, o varlığın ele alındığı tuyuğun numarasını verecek şekilde yerleştirilmiştir. Bu yerleştirmede; 1, 2, 4, 8 ve 16 sayılarından oluşan 5 sütun üzerine söz konusu 30 varlıktan her birinin, kendi tuyuğunun numarasına göre yazılması esas alınmıştır. Örneğin 5 numaralı tuyuğda ele alınan ayvanın, söz konusu tabloda 1 ve 4 sayılarına ait sütunlar üzerine yazılmış olduğu görülmektedir. Bu suretle; 1’den 30’a kadar söylenen/akılda tutulan bir rakamın tabloda hangi sütün/sütunlar üzerinde oluşturulabileceğine bakılarak tespit edilecek varlığa ait tuyuğun okunması yardımıyla rakamı söyleyen/aklında tutan muhatabın gönlünden geçenlere yönelik çıkarımlarda bulunulduğu düşünülebilir. 30 tuyuğun çoğunun üçüncü ve dördüncü mısralarında karşımıza çıkan “göñlüñüzden çünki ilimon dutduñuz, şol göñülde dutduguñdur nâr-ı gül” gibi ibareler de bu oyunun, 1’den 30’a kadar söylenen/akılda tutulan sayılardan varlıklara ve oradan da tuyuğlara ulaşma üzerine kurgulanmış olma ihtimalini kuvvetlendirmektedir. Eğlenceli bir aritmetik alıştırması gibi görülebilecek bu oyun, aynı zamanda söz konusu otuz varlığın Klâsik Türk edebiyatı ürünlerine (burada tuyuğa) yansıyan hayal ve çağrışım cephelerini tanıma /tanıtma bakımından da zarif bir uygulama olarak değerlendirilebilir. Bu çalışmada, söz konusu 30 tuyuğ tanıtıldıktan sonra bu tuyuğların, bir oyunun ögeleri olarak nasıl yapılandırıldıkları incelenmiştir.

Keywords: