Özet:

Tezkire, zikir kökünden gelir ve hatırlamayı esas alır. Tezkireler, edebiyat tarihi ve antolojilerden farklıdır. Yazıldıkları dönemin yegâne edebiyat kaynağı olan tezkirelerin menşei tabakat kitaplarıdır. Araplardaki tabakat kitapları Farslara ve oradan da Türklere tezkire olarak geçmiştir. Türklerde XII. yüzyıldan başlayan tezkirecilik geleneği 20. yüzyıla kadar sürmüştür. İslâm coğrafyası olarak niteleyebileceğimiz geniş bölgede yüzlerce emsâline rastlanan tezkire hem İslâm edebiyatının hem de Türk İslâm edebiyatının vazgeçilmez kaynaklarındandır. Edebiyatımızda daha çok tercümelerden oluşan evliyâ tezkireleri içinde Nazmî-zâde’nin eseri tercüme değildir. Müellifi belli ilk telif Türk evliyâ tezkiremiz Nazmî-zâde Hüseyin Murtazâ’nın XVII. yüzyılda IV. Mehmed zamanında kaleme aldığı Tezkire-i Evliyâ-i Bağdâd isimli eseridir. Tezkire-i Evliyâ-i Bağdâd evliya tezkireleri arasında önemli bir yere sahiptir. Bu eserin Türk İslam Edebiyatı ve evliyâ tezkireleri alanında bir boşluğu doldurduğu ve bu makale ile eserin gün yüzüne çıkarıldığı düşünülmektedir. Bir şehre ait evliyâ tezkiresi olması da Ali Emîrî Efendi’nin Şuarâ-yı Tezkire-i Âmid eseri gibi nevi şahsına münhasır bir eserdir. Alanında tek sayılabilecek bir eser görünümündedir. Çalışmalarımıza göre, müellifi belli ilk Türk evliyâ tezkiresi makalemize konu olan Nazmî-zâde Hüseyin Murtazâ’nın on yedinci yüzyılda kaleme aldığı Tezkire-i Evliyâ-i Bağdâd isimli eseridir. Nazmî-zâde’nin eseri üzerine bir çalışma yapılmamış olması Klasik edebiyatımız ve Türk tasavvuf tarihi açısından bir eksiklikti. Bu makalede, tezkire, Türk edebiyatında tezkire ve Nazmî-zâde Hüseyin Murtazâ’nın hayatı ve Tezkire-i Evliyâ-i Bağdâd isimli eseri hakkında bilgi verilmiştir. Makalede, orijinal özellikler taşıyan bu eserin ilim âlemine tanıtılması ve kültür hayatımıza yeni bir ışık ve soluk getirmesi amaçlanmıştır. 

Anahtar Kelimeler: