Özet:

Hindistan’ın doğusunda, Burma’nın batısında yer alan, kuzeyinde Tibet ve Assam, güneyinde körfez ile sınırlı Bengal Maurya, Gupta, Pala ve Sena başta olmak üzere çok sayıda imparatorluk ve hanedanlığa ev sahipliği yaparken Hinduizm, Budizm, Brahmanizm, Cainizm gibi inanışlar için en önemli merkezlerden biri olmuştur. Birbirinden farklı siyasi teşekkül ve inanışlar çerçevesinde özgün bir kültür ve coğrafyayı bünyesinde barındıran Bengal’in, İslâm dini ile ilk temasları IX.-X. yüzyıllarda Müslüman tüccarlar vasıtasıyla gerçekleşmiştir. Yaklaşık yüz yıllık iki taraf arasındaki bu ticari ilişki, vuku bulacak Muhammed Bahtiyar Kalaç’ın fethi için meşru bir zemin hazırlamıştır. Müslüman tüccarların Bengal’in körfeze sınırı olan kısmında, sahil kesiminde Bengal halkı ile olan ilk temasları süre gelen yıllarda gittikçe artmış, bu durum iki tarafın birbirini yakından tanıması noktasında önem arz etmiştir. Ticaret faaliyetleri sebebiyle gelişen ikili ilişkiler karşılıklı güvenin tesisine ortam hazırlamış, Gurlu sultanı Muizeddin Muhammed’in Hindistan seferleri doğrultusunda Pencap bölgesinin fethi ve idaresiyle görevlendirilen Kutbeddin Aybeg, Delhi’de hâkimiyetini tesis ederken Muhammed Bahtiyar Kalaç’ı da hizmetine almıştır. Türkmenlerin Kalaç boyuna mensup olan Muhammed Bahtiyar, her ne kadar Bengal halkı ve Müslüman tüccarlar arasındaki ilk etkileşim Bengal’in güney kısmında gerçekleşse de, hedefi olarak gördüğü söz konusu bölge için sefer güzergâhı olarak kuzeybatı bölgesini tercih etmiştir. O, seferin başında hedef olarak Leknevtî’yi göstermesine rağmen ani bir manevra ile yönünü Sena hanedanlığının merkez şehri Nadia’ya çevirmiştir. Müslüman tüccarlar ile Bengal halkı arasındaki ticari ilişkiyi lehine kullanmak isteyen Muhammed Bahtiyar Kalaç, Sena racası Laksmanasena’nın saray kapısına kadar tüccar kılığında gelmiş bu durum bölge halkı tarafından şüphe duyulmamasını sağlamıştır. Nitekim dönemin Sena racası Laksmanasena’yı hazırlıksız yakalayan, onun sarayına baskın yapmak suretiyle yenilgiye uğratan Muhammed Bahtiyar Kalaç, hiçbir Türk komutanının erişemediği Bengal coğrafyasının ilk kez Türk-İslâm hâkimiyeti altına girmesini sağlamıştır. Muhammed Bahtiyar Kalaç, Bengal’e hâkim olmasının ardından İslâmiyet’in kalıcı ve sistemli bir şekilde tesisi için hankâh, medrese ve camii başta olmak üzere bölgedeki ilk İslâm müesseselerini kurmuştur. Muhammed Bahtiyar Kalaç’ın Bengal’i fethi ve mimari eserlerin inşası, pek çok Müslüman din adamının Bengal’e gelerek burada dini faaliyetler yürütmesine vesile olmuş böylece müesseseleşmeye doğru gidilmiştir. Bengal’de Müslüman nüfusun artış göstermesi, fetih neticesinde Türkistan coğrafyasından ve Kalaç boyundan kayda değer bir nüfusun bu bölgeye gelmesi Bengal’de Türk varlığının tesisi için de ayrı bir öneme sahipti. Nitekim günümüzde Hindistan ile Myanmar arasında kalan kuzeyde Tibet, güneyde körfez ile sınırları çevrelenen Bangladeş’te nüfusun çoğunluğunu Müslümanların teşkil etmesinde en önemli başarı Muhammed Bahtiyar Kalaç’a ait olup Delhi Türk Sultanlığı’nın iktidarı boyunca bu manadaki faaliyetler büyük bir gayretle devam etmiştir.

Anahtar Kelimeler: