Özet:

Ülkemizde "SIT" kavramının ilk kez 06 Ekim 1973'te 1710 sayılı Eski Eserler Kanu­nunda tanımlanmasından sonra, 9 Temmuz 1976 tarihinde, Bergama'nın Arkeolojik SIT alanları ve sınırlan Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulunca (GEEAYK) tescil edilmiştir. 1 Arkeolojik SIT ifanı kararını takiben Bergama kentinin antik Pergamon kenti kalıntıları üzeri­ne kurulmuş olması, aynı zamanda günümüze ait eski bir yerleşim alam olarak Kentsel SIT 2 , özellikleri taşıması nedeniyle, SIT alanı sınırla­rının saptanması ve koruma amaçlı imar planı yapılıncaya kadar geçerli olacak yapılaşma ko­şullarını belirleyecek çalışmaların yapılması için GEEAYK tarafından kararlar alınmıştır 3 . Bu kararlara rağmen "Kentsel SIT" ve "Arkeolo­jik SİT" 4 sınırlarının tescili 1983 yılında ger­çekleştirilmiş ve 1984 te tekrar değerlendiril­miştir. Kentin "koruma amaçlı imar planı" ilanına ka­dar geçerli olacak "geçiş dönemi yapılaşma koşulları," Kentsel SİT ilanından 18 yıl sonra, 7 Kasım 2001 tarihinde, İzmir 2 numaralı Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulunca "Kent­sel Arkeolojik SIT' 7 olarak itan edilmesiyle alınmıştır 8 . Bu karara göre Bergama kenti SİT alanları, Kentsel Arkeolojik SİT, 1. derece Ar­keolojik SİT, 2. derece Arkeolojik SİT ve 3. de­rece Arkeolojik SİT olarak tanımlanmıştır Kentsel Arkeolojik SİT alanı dışında 22 Ocak 2003 tarihinde İzmir 2 numaralı Kültür ve Tabi­at Varlıkları Koruma Kurulunca, Kentsel + 3. derece Arkeolojik SIT alanı olarak tanımlama yapılmıştır. Tanımlanan bu alan için Koruma Amaçlı İmar Planı yürürlüğe girinceye kadar geçerli olacak "geçiş dönemi yapılanma koşul­lan" ilan edilmiştik. Koruma Kurulu tarafından 10 Aralık 2003 te Bergama kenti SİT alanları, Kentsel Arkeolojik SIT Kentsel + 3. derece Arkeolojik SIT, 1. de­rece Arkeolojik SİT, 2. derece Arkeolojik SİT ve 3. derece Arkeolojik SİT olarak tanımlan­mıştık Kentin "koruma amaçlı imar planı" Bergama Belediyesinin Rölöve Restorasyon Bürosu ta­rafından hazırlanmış olup onay aşamasındadır. Bergama kentsel kültür varlıkları envanter ça­lışmasının başlangıcından bugüne kadar SİT sı­nırlarında değişiklikler olmuştur. 2004 yılında İzmir 2 numaralı Kültür ve Tabiat Varlıkları Ko­ruma Kurulu (İKTVKK) tarafından alınan karar­larla Kentsel Arkeolojik alan sınırlan genişletil­miş, geleneksel kent dokusunun yer aldığı, ama 2. derece ve 3. derece Arkeolojik SİT alanları olarak tanımlanmış alanlar, Kentsel + 3. derece Arkeolojik SİT alanları olarak değişti­rilmiştir (bkz. lev. 2; şek. 2). Bergama Kentsel Küftür Varlıkları Envanter Ça­lışması 2003 yılında başlamış olup 2004 yılın­da ikinci dönem belgeleme çalışmaları tamam­lanmıştır. Bergama 'da 2004 yılı Kentsel Kültür Varlıklar Envanter Çatışmasında 607 adet envanter elde edilmiştir. Bu envanterlerin 45'i yerleşim, 562'sı anıt envanteridir. 164 yapının plan kro­kisi yapılmış ve 3728 dijital fotoğraf çekilmiş­tir. Böylece 2 yıllık belgeleme çalışması sonu­cunda, 60 yerleşme ve 785 adet doğal ve kül­türel varlık olmak üzere toplam 845 envanter formu hazırlanmış ve 288 adet geleneksel konutun 1/200 ölçekli plan krokisi çizilmiştir. Kentsel kültür varlıklarının yer aldığı 12 mahal­lenin 6'sında envanter çalışması gerçekleştiril­miştir. Bu mahalleler Bergama Çayının kuze­yinde Ulucami ve Talat paşa mahalleleri, Ber­gama Çayının güneyinde de Selçuk, Barbaros, Atmaca ve Gazipaşa mahalleleridir. Kentsel envanter iki çalışma grubu tarafından yapılmakta ve grupların çalışma bölgeleri to­pografya ve mimari özellikler açısından farklılık göstermektedir. Bergama Çayının güneyi az eğimli bir topografyaya sahiptir. Burada ahşap karkas sistemle inşa edilmiş geniş avlulu geleneksel evler yoğundur. Bergama Çayının kuze­yi ise bir yamaç yerleşimi olup dış duvarları ah­şap karkas sisteme bitişik, taş örgütü karma yapım sistemli, avlusuz ya da evin arkasında küçük avlusu olan "Batı etkili evlerin" yoğun olduğu alanlardır. Evler her iki alanda tek ya da iki katlıdır. 2004 yılı envanter çalışmasında Bergama Ça­yının güneyindeki alanda geleneksel çarşı do­kusu tümüyle saptanmıştır. Çayın kuzeyindeki yerleşim alanında ise envanter çalışmasına de­vam edilmiştir. Küftür varlıkları açısından çok zengin olan Ber­gama'da kentsel envanter çalışmasının 2005 yılında tamamlanması hedeflenmiştir. TÜBA-TÜKSEK Türkiye Kültür Envanteri Proje­si kapsamında gerçekleştirilen bu çalışma, Bergama Belediyesi, Mimar Sinan Güzel Sa­natlar Üniversitesi ve Türkiye Bilimler Akade­misi tarafından desteklenmiştir.

Anahtar Kelimeler: