Özet:

Öz Osmanlı Devleti’nde 19. yüzyılda başlayan sanayileşme faaliyetleri, devlet işletmeleri şeklinde kurulan fabrika-i hümâyûnlar mahiyetinde tezahür etmiş ve bu çerçevede yürütülen faaliyetlerin sahnesi olan sanayi bölgelerinden biri olarak da Boğaziçi kıyısındaki Beykoz ve çevresi seçilmiştir. Bu makalede, arşiv belgeleri eşliğinde, saray atölyelerinin kayıtlarının tutulduğu Ehl-i Hıref defterlerindeki “Cemâat-i Câmgerân-ı Hâssa” başlığı altında 16. yüzyıldan itibaren camcıların faaliyetleri, 1640 tarihli Es’âr Defteri’ndeki “Es’âr-ı Şişeciyân” başlığı altında cam mamullerin sıralandığı kayıtlar irdelenmiş olup Osmanlı’da şişe, cam ve billur üretimi ile cam malzemenin ve cam eşyaların kullanımına dair genel bir değerlendirme yapılmıştır. Ayrıca, Osmanlı’nın son dönemlerinde cam sanatının, Sultan Abdülmecid zamanında inşa edilen Beykoz Cam ve Billurât Fabrika-i Hümâyûnu’nda üretilen eserlerle yeni bir ivme kazanmasından bahsedilerek cam imalatının yüzyıllar boyunca gösterdiği teknik ve sanatsal gelişimin günümüzdeki yansımaları müzecilik özelinde değerlendirilmiştir. Sultan Abdülaziz'in buyruğuyla vezirliğe kadar yükseltilen Abraham Paşa'nın inşa ettirdiği yapılardan günümüze ulaşan ahır binasının Millî Saraylar tarafından restore edilerek yaklaşık 400 dönümlük bir orman içindeki müzeye dönüştürülme süreci ayrıntılı olarak anlatılmıştır. Beykoz Cam ve Billur Müzesi, Türk cam sanatının tarihî örnekleri ile Osmanlı saray koleksiyonundaki Avrupa camları ve sultanlara özel olarak tasarlanmış ünik eserlere ev sahipliği yapması açısından Türkiye’nin ilk ve tek cam müzesi konumundadır. Abstract The industrialization in the Ottoman Empire which began in the 19th century led to the establishment of imperial factories as government enterprises and for one of the industrial zones, the Beykoz district that is located on the Bosphorus shore was chosen. In this paper, activities of glassmakers since the 16th century written below the title “The Guild of Imperial Glassmakers” in the Ehl-i Hiref ledgers, and the list of glassware products given below the title “The Official Price Registers for Bottlemakers” in the Official Price Registers dated 1640 has been studied and a general evaluation has been made on the manufacturing of bottle, glass and crystal and the usage of glass materials and glassware in the Ottoman Empire. Furthermore, how glassware produced at the Beykoz Imperial Glass and Crystal Factory, which was established during the reign of Sultan Abdülmecid, lent fresh momentum to the art of glass in the late period of Ottoman Empire has been explained and the present reflections of technical and artistic developments of glass manufacturing over the centuries have been examined in terms of museology. Among the buildings constructed by Abraham Paşa who was a vizier appointed by Sultan Abdülaziz, the restoration of the stable by the National Palaces and its conversion into a museum in around 40 hectares of woodland has been explained in detail. Beykoz Glass and Crystal Museum is the first and only glass museum of Turkey due to housing historical examples of Turkish glassware, European glassware in the Ottoman palace collection, and unique artifacts designed for sultans.

Anahtar Kelimeler: