Özet:

Bulunduğu dönemin müctehidlerinden temel İslâmî ilimleri aldıktan sonra fıkıh ilmine yoğunlaşan İstahrî (ö. 328/940), başta Bağdat Şâfiî hukukçusu Enmâtî (ö. 288/901) olmak üzere birçok müctehidin ilmî eğitimine iştirak ederek zekâsı yanında fıkhî meseleleri kavrama yetisiyle ulemanın dikkatini çekmiştir. Bu nedenle İstahrî, müctehidlerin övgü ve iltifatlarına mazhar olmuştur. Bu çalışmada, üçüncü neslin önde gelen fukahasından sayılan İstahrî’nin kısaca hayatına, eğitimine ve eserlerine değinilmiş, sonra ibadetler ekseninde mezhebe muhalif bazı görüşleri incelenmiştir. Bu çalışmada İstahrî’yi müntesibi olduğu mezhebe muhalefet etmeye sevk eden sâikler tespit edilerek onun fıkhî yönü ortaya konulmuştur. İstahrî’nin hayatına yer verilen tabakât kaynaklarında başta fürû-ı fıkıh sahasında olmak üzere birden fazla eser telif ettiği belirtilse de kendisinden ictihâdî görüşlerini ihtiva ettiği derli toplu bir kitap –görüldüğü kadarıyla- günümüze intikal etmemiştir. Ancak şu kadarı var ki onun söz konusu ictihâdî görüşlerine Şâfiî mezhebinin birçok kaynaklarında yer verildiğine rastlanmıştır. İstahrî, Râfiî el-Kazvînî (ö. 623/1226) ve Nevevî (ö. 676/1277) tarafından mezhepte müftâ bih kabul edilen görüşlere ekseriyetle muvafık kalsa da bazı meselelerde mezhebe muhalif davranarak farklı görüşler ileri sürdüğü görülmüştür. Hiç şüphesiz bunda İstahrî’nin fıkhî birikimi başta olmak üzere fukaha arasında münazaracı, istidlâl metodunu arz etmedeki becerisinin kavî olması yanında ictihad ameliyesini etkin bir şekilde kullanmasının da rolü büyüktür. İstahrî’nin mezhebe büyük zenginlik kazandıran farklı görüşleri, -her ne kadar Şâfiî fukahası tarafından tenkide tabi tutulsa da- ictihad açısından dikkate değer görülmüştür. Kaldı ki onun ictihâdî şöhreti sadece müntesibi olduğu mezheple sınırlı kalmayıp başta Hanefî mezhebi olmak üzere Mâlikî, Hanbelî ve Zâhirî mezheplerinin fıkıh kaynaklarında kendine yer bulmuştur.

Anahtar Kelimeler: