Özet:

XX. yüzyılda yaşayan Pakistanlı İslam alimi, filozof ve şairi Muhammed İkbal’in eserleri arasında Farsça yazdığı “Cavidname” adlı eseri önemli yere sahiptir. Kitapta Ortadoğu’nun muhtemel birtakım sorunlarını gündeme taşımıştır. Filozof şair Muhammed İkbal; Doğu-Batı sorunu, Batı’nın Ortadoğu siyaseti ve sonuçları, iki dünya kültürü arasındaki farklar, Müslüman halklarının millî-manevî özellikleri, Müslüman toplumların ve devletlerinin gelişmesine engel olan ve yardımcı olan hususlar, aşk ve akıl, Kur’an’ı Kerim’in hikmeti ve diğer konuları incelemiş ve görüşlerini ortaya koymuştur. Müslüman halkları arasında Türklerin millî değerleri ve nitelikleri, Osmanlı Devleti’nin İslam’a ve millî kültüre dayalı siyaseti her zaman İkbal’in ilgi odağı olmuştur. “Cavidname” eserinde de esas kahraman, yazarın seyahat ettiği gezegenlerdeki kılavuzu, İkbal’in “mürşid”i olarak gördüğü Mevlana Celaleddin Rumi’dir. Mevlana’nın kılavuzluğunda Doğu ve Batı’nın çeşitli düşünürlerinin ruhunu ziyaret ederek onlarla sohbet eden İkbal, bu ruhlar arasında Osmanlı Devleti sadrazamı Said Halim Paşa’nın ruhuna da saygıyla yaklaşmıştır. Said Halim Paşa, Osmanlı İmparatorluğu ve Türk tarihinde hem idari ve politik faaliyetleri yanında düşünceleriyle de önemli bir rol oynamıştır. Yirminci yüzyılın başlarında Paşa’nın eserlerinin Ortadoğu’daki etki gücü yüksekti. Eserleri, Urducaya ve İngilizceye çevrilerek Pakistan ve Hindistan’da da millî, dinî ve siyasî özgürlük mücadelesi verenler arasında da dikkatle takip edilmiştir. İkbal de, Said Halim Paşa’nın görüşlerini bu şekilde öğrenmiştir. Bu açıdan İkbal, “Cavidname” eserinde Said Halim Paşa’yı da kahraman seçmiş, fikirlerini Paşa’nın ağzından dile getirmiştir. Devlet politikalarının oluşturulmasında ve sürdürülmesinde, toplumun gelişmesinde millî kültürün, millî demokrasinin ve İslamcı siyasetin esas alınması, Doğu-Batı sorunu ve meseleleri, Batı dün¬yasını taklit etmenin zararları, Müslüman toplumunun gelişmesine engel olan cehalet ve diğer konularda Muhammed İkbal ve Said Halim Paşa’nın görüşle¬rinin örtüştüğü görülmektedir.

Anahtar Kelimeler: