Özet:

İnsanlık tarihinin geçirdiği önemli aşamalardan birinin de tüketici avcıtoplayıcı ekonomiden Neolitik üretime geçiş olduğu bilinmektedir. İlkel topluluktan uygarlığa doğru atılan bu adım, inanç ve düşünce biçimleri üzerinde önemli etkiler bırakmıştır. Paleolitik dönemin sonlarına doğru, muhtemelen erkeğin üreme üzerindeki işlevinin bilinmemesi, kadının doğumu tek başına gerçekleştirmesi ve yaratıcı olarak görülmesi, cinsiyet temelli işbölümünde ilkel bahçe tarımında bitki yetiştiriciliğini kadının üstlenmesi, hem onun toplumsal statüsünü yükseltmiş, hem de üreme, doğum, toprak, bereket ve verimlilikle ilişkilendirilen tanrıça merkezli bir mitik düşüncenin oluşmasına zemin hazırlamıştır. Ana tanrıça tapınımı, sabanın keşfi ve tarımın profesyonelleşmesiyle ataerkilliğin baskın hale geldiği köleci toplumsal düzenin ortaya çıktığı zamana kadar varlığını sürdürmüştür. Ana tanrıça kültü, ataerkil toplumsal yapıda birden ortadan kalkmamış, çeşitli inançların, anlatımların ve ritüellerin arka planında uzun süre yaşamaya devam etmiştir. Eski toplumlarda ata tanrılar ile ana tanrıça arasında sevgili veya oğul ilişkisi geliştirilmiş ve böylelikle tanrısal gebelik ve doğum mitleri doğmuştur. Bu bağlamda kurtarıcı kahraman mitlerinde geçmiş dönemlerin tanrı doğumlarının antropomorflaşmış şekilleri görülmektedir. Türk mitolojisinde gök ve yer dikotomisinin ürettiği göğün döllediği yer temalı anlatımlarda; köken mitlerindeki babasız doğum motiflerinde; ağaç, su, toprak gibi unsurlara bağlı antropogonik ve kozmogonik mitlerde; kurt zoomorfizminin baskın olduğu gökten gelen ışıktan gebe kalma motiflerinde ana tanrıçanın izlerine rastlanmaktadır. Bu çalışmada, sosyoekonomik yapının inançlar üzerindeki etkisi bağlamında ana tanrıça kültünün Türk mitik düşüncesindeki izleri çeşitli açılardan tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: