Özet:

Gösterge çözümlemesinden metne, metinden kültür çözümlemesine yönelen göstergebilim kültür olgularını, bunların değişik toplumlardaki görünümlerini de inceler. Kültür göstergebiliminin verilerini kullanan anlambilim özellikle François Rastier’nin yorumsal anlambilim başlığı altındaki kuramsal verilerinden yararlanarak anlam odaklarını kavramaya çalışır. Algirdas Julien Greimas’ın yapısal anlambilim başlığı altında gerçekleştirdiği anlam çözümlemesi çalışmalarına koşut olarak yorumsal anlambilim, metinleri, ardından toplumların kültürlerini çözümlemeye yarayacak yöntemsel veriler ortaya koyar. Iouri Lotman ve Boris Ouspenski’nin öncülük ettiği, Sémiotique de la Culture Russe (Rus Kültürünün Göstergebilimi) başlığı altında yaptıkları çözümlemelerden esinlenen böyle bir yaklaşımın Fransa’daki temsilcileri arasında sayılan Greimas, Rastier gibi araştırmacılar kültürü metinde çözülmüş bir etken olarak değerlendirirler. Bu bakış açısına göre, göstergesel biçimler anlamlı biçimlerdir anlayışı benimsenir. Greimas için kültürel gerçekler, kavramsal ve ideolojik modeller biçiminde metne işlenmiştir. Greimas’ın tanımlamalarını geliştiren François Rastier, metnin anlambilimi başlığı altında Saussure ve Hjelmslev gibi dilbilimciler tarafından kurulan ve dillerin özelliklerini Cassirer'in sembolik formlar olarak adlandırdığı gösterge dizgelerine ve kültürel oluşumların özelliklerine bağlayan bilgi alanı olarak kültürlerin göstergebilimi için çözümleme yolları sunar. Anlambilimsel kuramını kültür bilimle buluşturan Rastier, Greimas’ın anlamı sözlükbirimlere indirgeyen yaklaşımının ötesine geçerek yorumsamacı (fr. herméneutique) bir görüngüde metnin anlambilimini kültür göstergebilimiyle buluşturur, bir kültür göstergebilimi için kimi ölçütler önerir: Örneğin metinlerin betikbilimsel ve yorumsamacı çözümlemesi ölçütlerden birisidir. Anlambirimcikleri bağlamı dikkate alarak çözümlemeye dayanan bu aşama söz konusu metnin ayırıcı özelliklerini belirlemeye uğraşır. Betimleme aşamasında değer yargıları ileri sürmeden metindeki değerleri betimler. Anlamı belirleme aşamasında anlamsal özellikleri olan unsurlar yanında imgeleri de dikkate alır. Bunları yaparken karşılaştırmalı ve ayrımsal bir tutuma bağlı kalır, kültürün ancak kültürlerarası bir görüngüde kavranabileceğini düşünür. Söz konusu ölçütler içerisinde metinselliğin bir parçası olan, yalın birer gösterge olmanın ötesinde anlambirimler olarak kelimelerin kültürel arka planlarıyla etkili bir işlev yüklendiklerini unutmamak gerekir. Birer kültürel kelime (fr. lexiculture) olarak görülen bu türden anlambirimler bir kültür anlambilimi perspektifinde değerlendirilebilir. Göstergebilimi basmakalıplaşmış verilerinden yararlanan bu yaklaşımı Öcal Oğuz’un Gelişi Güzel Kelimeler adlı kitabında kullanacağız. Kültür anlambiliminin tüm ölçütlerini bir yazı bağlamında kullanmadan bir dizi anlambilimsel uç üzerinde odaklanacağız. Amacımız kültür anlambilimi perspektifinde kullanılan verileri belli ölçüde uygulamaya sokmak, bir çözümleme önerisi ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler: