Özet:

XIX. yüzyılın ortalarında Tatar edebiyatında Marifetçilik akımı etkisinde yeni bir edebiyat oluşmaya başlar. Musa Akyiğitzade, Zahir Bigiyev, Rızaeddin Fahreddin, Fatih Kerimi gibi temsilcilerin modern türlerin ilk örneklerini verdiği bu dönem Tatar edebiyat tarihinde Megrifetçĕlĕk (Marifetçilik) devri edebiyatı olarak adlandırılır. Bu devir aydınlarının temel gayesi halkı cehaletten bataklığından kurtarmak ve eğitim vasıtasıyla modern bir toplum oluşturmaktır. Edebi eserler bu amaç doğrultusunda kaleme alındığından gerek eser kişileri gerekse kurgu bakımından didaktik mahiyettedirler. Genellikle eserlerin kurgusu eski ve yeni dünya görüşünün çatışması üzerine oturtulur ve bu çatışma ile bir taraftan cehalet eleştirilirken diğer taraftan eğitimi, ahlakı, davranış biçimleriyle her yönden idealize edilmiş kadın ve erkek tiplemeler ile modern toplum için örnek bireyler okura sunulur. Rus meşrutiyeti sonrasında değişen siyasi ve toplumsal koşullar doğrultusunda bir önceki dönemden farklı bir edebiyat anlayışı gelişmeye başlar. Özellikle 1906-1908 yılları arası edebiyat dünyasında gözlenen edebi gelişmeler modernizmin müjdecisi niteliğindedir ve nihayet 1910’lu yıllar itibarıyla Rus ve Avrupa edebi akımlarının etkisinde modernist çizgide Tatar edebiyatı oluşur. Kuşkusuz bu devrin edebiyatçıları da tıpkı bir önceki dönemin temsilcileri gibi çağdaş bir Tatar toplumu yaratmayı hedeflemektedirler. Bununla birlikte toplumsal meselelere yaklaşımları, ideolojileri, edebiyat anlayışları ile seleflerinden farklılaşırlar. Abdullah Tukay, Ayaz İshaki, Galiesgar Kamal, Mecit Gafuri, Derdmend, Necip Dumavi, Gali Rehim, Feyzi, Şehir Ehmediyev, Galimcan İbrahimov gibi temsilcileriyle gelişen modernist Tatar edebiyatının mühim temsilcilerinden biri de Fatih Emirhan (1886-1926)dır. Edebiyat tarihinde Emirhan XX. yüzyıl başı Tatar edebiyatını çeşitli yönleriyle Batı edebiyatına yakınlaştırmış oluşuyla tanınır. Bu çalışmanın ‘Giriş’ bölümünde yazar edebi akım, inşa, usul vb. konularda Tatar basın hayatı ve edebiyatına kazandırdığı yenilik üzerinden tanıtılmaya çalışılmıştır. İkinci bölümde Tatar toplumunda aydınlanma devrinin en başta gelen meselelerinden biri olan kadın hakları konusuna yazarın eserleri üzerinden değinilmiştir. Bu bölümde yazarın kadın temasını doğrudan ya da dolaylı olarak ele aldığı roman, piyes vb türlerdeki tüm eserleri verilmemiş konu kıssa geleneği ile kaleme aldığı Tatar Kızı (1909) ve Tatar Kızları (1913) eserleriyle sınırlandırılmıştır. Son olarak ‘Değerlendirme ve Sonuç’ bölümünde ise yazarın sözü edilen eserleri ve kadın teması bir önceki devir edebiyatıyla mukayese edilerek değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: