Özet:

Acâyibü’l-Mahlûkât kitapları yazıldığı devrin coğrafyası ve kozmografyası hakkındaki bilgiler başta olmak üzere tarih, astroloji, zooloji, botanik, mitoloji, biyoloji, alternatif tıp ve sosyal yaşam gibi alanlar hakkındaki bilgileri ve bazı olağanüstü unsurları bünyesinde barındıran ansiklopedik eserlerdir. İlk yazılan Acâyibü’l-Mahlûkât kitabı İran edebiyatında Ebü’l-Hüseyin Abdurrahman bin Ömer es-Sûfî (ö. 376/986) tarafından 374-75/984-85 yılları arasında kaleme alınmıştır. 12. yüzyıldan itibaren İran ve Arap edebiyatlarında bu türe ait eserler verilmeye devam etmiştir. Ahmed et-Tûsî (ö. 570-71/1175’den sonra)’nin 570-71/1175 yılında kaleme aldığı Farsça “Acâyibü’l-Mahlûkat ve Garâyibü’l-Mevcûdât” adlı eseri ile 13. yüzyılda Kazvînî (ö. 682/1283)’nin aynı isimle kaleme aldığı Arapça Acâyibü’l-Mahlûkât’ı bu türde yazılan diğer eserlere kaynaklık etmiştir. Bu tür 14. yüzyıldan itibaren tercüme yolu ile Türk edebiyatına girmiştir. Türk edebiyatında 16. yüzyıldaki Acâyibü’l-Mahlûkât türü eserlerden biri olan “Mir’ât-ı Kâinât”, Bosna Kadısı Mevlânâ Gınâî (ö. 969/1561-62’den sonra) tarafından Arapça kaleme alınmış olan “Tuhfetü’l-Acâib ve Turfetü’l-Garâib” adlı eserden 969/1561-62 yılında yapılmış olan bir tercümedir. Eserin Arapçası İzzeddin İbnü’l-Esîr adı ile tanınan Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî (ö. 630/1233) tarafından telif edilmiştir. Gınâî’nin eserinin, “Mir’âtü’l-Kâinât” adıyla Türkiye Büyük Millet Meclisi Kütüphanesi numara MT 492 ve “Mir’ât-ı Kâ’inât, Hikâyât-ı Terceme-i Tuhfetü’l-Acâyib ve Garâyib bildirir” şeklinde başlayan bir ibare ile Berlin Devlet Kütüphanesi Ms. Or. Oct. 3663 numarada kayıtlı olmak üzere tespit edilen iki nüshası mevcuttur. Bu çalışmada öncelikle acâyibü’l-mahlûkât türüne dair genel bilgilere değinilecek ardından Bosna Kadısı Mevlânâ Gınâî ve bu tür içerisinde kaleme almış olduğu “Mir’ât-ı Kâinât” adlı tercüme eseri hakkında bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler: