Abstract:

Ortaçağ İslâm medeniyetlerinde 10- 13. yüzyıl bazı müzikologlar tarafından Türk mûsikîsi adına oluşum dönemi olarak kabul edilmektedir. El-Kindî, İbn Sînâ, Fârâbî gibi önemli mûsikî adamları 13. yüzyıl sistemci okulu için kaynak teşkil etmiştir. 13. yüzyılın güçlü ismi Safiyüddîn-i Urmevî on yedili ses sistemi ile Türk mûsikîsi ses sistemine yeni bir bakış açısı ve soluk getirmiştir. Safiyüddîn-i Urmevî tarafından ortaya konan ses sistemini, daha sonra sistemci okul, onu takip edenler ise ilim erbabları olarak anılacaktır. Kutbuddin Mahmut Şîrâzî, Alişah b. Hacı Büke, Fethullah Şirvânî, Benâî, Abdülkadir Merâgî gibi daha birçok ilim erbabının kaleme aldığı ve yüzyıllar boyu kaynak niteliği teşkil edecek eserlerin verildiği ilim erbabı okul 15. yüzyılın ikinci yarısına yani iş erbapları olarak adlandırılan yeni bir ekolün doğuşuna kadar devam etmiştir. Nağmeler ilim erbapları tarafından cins, aralık, ebced harf notası, tabaka gibi anlayışlarla ortaya konmaktaydı. Safiyüddîn-i Urmevî’den itibaren sistemci okulu takip eden nazariyâtçılar kendi eserleri içerisinde yeni ve farklı bakış açıları ile Türk mûsikî nazariyatına katkılarda bulunmuşlardır. Müslüman Türk bilginlerinin çalışmaları çok uzun olmayan değerlendirmeler yoluyla incelenerek, yaşamış oldukları döneme ve sonra ki dönem mûsikîsine, sesin oluşumunun açıklanması, cinsler, aralıklar ile makamların ortaya konması, usûller ve yeni usûl terkipleri, mürekkeb makam oluşumu gibi daha birçok konu ile mûsikî ilmine katkılarının ortaya konması amaçlanmıştır. Evren olarak XIII-XV. yüzyıl mûsikîsine hizmet etmiş ilim adamlarının tamamı kabul edilirken örneklem olarak aynı okulun takipçileri olması sebebiyle kendi dönemlerine damga vurmuş beş nazariyâtçı seçilmiştir. 

Keywords: