Özet:

Mısır bitkisi genetik araştırmalarda kullanılan en önemli model bitkilerden birisidir. Normal tane yapısına sahip mısır genotiplerinde çeşitli özelliklerin kalıtımını konu edinen çok sayıda araştırma bulunmasına karşın, özel tip mısır genotiplerinde bu araştırmalar sınırlı düzeyde kalmıştır. Bu çalışma özel tip (yüksek yağlı, yüksek proteinli) mısır genotiplerinde bazı agronomik, fizyolojik ve kalite özelliklerinin kalıtımını konu edinmektedir. İki yıllık (2011 ve 2012) olarak yürütülen araştırmada ekimden itibaren 40., 60., 82., 100 ve 122. günlerde 13 agronomik, 9 fizyolojik ve 7 kalite özelliği olmak üzere toplam 29 özellik incelenmiştir. Elde edilen veriler Düzeltilmiş Sapmasız Hesaplama (Adjusted Unbiased Prediction) yöntemiyle eklemeli ve dominans model (Additive + Dominance) kullanılarak analiz edilmiştir. Her bir özellik için vejetasyon evrelerine göre heterosis, kalıtım dereceleri hesaplanarak bu hesaplamalardaki değişim incelenmiştir. Ayrıca heterosise neden olan gen etkileri polar grafik yöntemi ile gösterilmiştir. Araştırma bulguları heterosis ve kalıtım derecesinin vejetasyon süresinde özellik gruplarına göre değişim gösterdiğini ortaya koymuştur. Bitkisel özellikler ve fizyolojik özelliklerin büyük kısmında pozitif yönde ve yüksek derecede heterosis (>%50) olduğu saptanmıştır. Tane protein, karbonhidrat ve yağ içeriğinde de bazı örnekleme tarihlerinde pozitif yönde heterosis olduğu belirlenmiştir. İncelenen özelliklerden 18’inde kalıtım derecesi yüksek bulunmuştur. Heterosise neden olan gen etkilerine ilişkin analizler, bitkisel özellikler ile fizyolojik özelliklerin çoğunda üstün dominans gen etkilerinin rol oynadığını, kalite özelliklerinde ise heterosisin dominant ve eklemeli gen etkileriyle ortaya çıktığını göstermiştir. Yüksek yağlı ve yüksek proteinli mısır genotipleri arasında bazı özellikler için heterosis ve kalıtım derecesi ile gen etki hesaplamalarında farklılıklar olduğu saptanmıştır. Ayrıca incelenen bazı özelliklerle ilgili heterosisin farklı gelişim evrelerinde değişim gösterdiği anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler: