Özet:

Hikâye etme insanın temel ihtiyaçlarından biridir. Önceleri toplumsal ihtiyaçlara yönelik olan, kutsalı ifade eden, dinleyene/bilene doğa karşısında bir güç verdiğine inanılan anlatılar, zamanla daha çok bireyin duygu ve düşünce dünyasına hitap eden metinlere dönüşmüştür. Bu dönüşüm bilinmezlikten bilinene, toplumsallıktan bireysele, sözlüden yazılıya doğrudur ve gelişim, değişim ve ilerlemeyi içinde barındırır. Bu dönüşüm sırasında ortaya çıkan türler birbirlerinden kopuk değildir. Bu türler arasında masal, inandırmak iddiası olmayan ama inandırabilen, tüm zamanların anlatısıdır. Bu sebeple pek çok türe ait metinde masal unsurlarına, masalın dönüştürülerek tekrar sunumuna rastlamak mümkündür. Bir edebî metin olarak masalın anlaşılması, arka planında yatanların ortaya çıkarılması, verilmeye çalışılan mesajların yorumlanabilmesi, ortak yönlerinin tespit edilebilmesi için çeşitli kuramlar ortaya atılmıştır. Bunlardan biri metin merkezli halkbilimi kuramlarından olan yapısalcılıktır. Yapısalcılığın halkbilimi çalışmalarına uyarlanmasıyla üç ekol ortaya çıkmıştır. Bunlardan biri çalışmanın kapsamından ele alınacak olan Vladimir Propp’a ait masal çözümleme metodudur. Vladimir Propp Masalın Biçimbilimi adıyla 1928 yılından yayımlanan eserinde Rus olağanüstü halk masallarını yapı bakımından incelemiş, masallarda görünüşteki farkların yanında ortak işlevlerin de bulunduğunu ortaya çıkarmıştır. Klâsik Türk edebiyatı şairleri tarafından kaleme alınan mesnevîler anlatma esasına dayalı metinlerdir. Özellikle çift kahramanlı aşk mesnevîlerinde âşığın sevgiliye kavuşmak için çıktığı yolculukta karşılaştığı güçlükler hemen her mesnevîde küçük farklarla tekrar etmektedir. XVI. yüzyıl şairlerinden Lâmi’î tarafından kaleme alınan Vâmık u Azrâ mesnevîsi masal unsurlarının yoğun şekilde kullanıldığı çift kahramanlı bir aşk mesnevîsidir. Bu özelliklerinden dolayı söz konusu eser Vladimir Propp’un masal çözümleme metoduna göre incelenecektir.  

Anahtar Kelimeler: