Özet:

Hz. Peygamber’in vefatından sonra halifenin kim olacağı meselesi sahabe döneminde büyük oranda çözüme kavuşturulmuş olsa da bu dönemdeki kırgınlıklar sonraki dönemlerde yaşanan büyük tartışmaların, ayrışmaların fitilini ateşlemiştir. Özellikle Şîa’nın ortaya çıkmasında hilafet meselesinin son derece etkili olduğu anlaşılmaktadır. Hz. Peygamber’in ardından halifenin Hz. Ali olması gerektiğini, onun hakkının yendiğini iddia eden Şiî ulemâ, âyetleri olmadık te’villerle yorumlayarak bu iddiayı ispat etmeye çalışmışlardır. Şîa’nın bu tutumu Hz. Peygamber’den sonra halifeliğin ilk olarak Hz. Ebû Bekir’in hakkı olduğunu düşünen Sünnî ulemanın karşıt refleks geliştirmesine neden olmuştur. Kur’ân âyetlerini nazil olduğu zaman dilimindeki muhatapları ve onlara ne dediği göz önünde bulundurulmadan Hz. Peygamber sonrası dönemlerle ilişkilendirmek, Kur’ân’ı konuşmadığı konularda konuşturmak anlamına geleceğinden dolayı oldukça sakıncalıdır. Bu araştırmada, Mâide sûresi 54. âyeti sözü edilen bakış açısına benzer bir bakış açısıyla ele alarak, bu âyetin Hz. Ebû Bekir hakkında olduğunu ve onun halifeliğini teyit ettiğini söyleyen Fahreddin er-Râzî’nin iddiasının gerçeği yansıtıp yansıtmadığı, söz konusu âyetlerde vurgulanan ana mesajın ne olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Söz konusu âyette, İslâm dinini terk edenlerin olması durumunda Allah’ın yeni bir kavim getireceği vadedilmektedir. Râzî, âyette yer alan bazı ifadelere ve konuyla ilgili nakledilen rivayetlere istinaden Allah’ın getireceğini vadettiği topluluğun Hz. Ebû Bekir ve arkadaşları olduğunu söyler. Ayrıca bu âyetin Hz. Ebû Bekir’in hilafetinin geçerliliğini teyit ettiğini iddia eder. Aynı zamanda Sünnî gelenek içerisinde zikredilebilecek birçok müfessir de geleceği vadedilen topluluğun Hz. Ebû Bekir ve onu destekleyenlerin olduğunu dile getirir. Fakat Râzî’nin bu iddiayı ayrıntısıyla ele alması, iddianın doğruluğunu ispat etmek için birçok gerekçe öne sürmesi, bununla birlikte âyetin Hz. Ebû Bekir’in hilafetini teyit ettiğini iddia etmesi bu çalışmada Râzî’nin düşüncelerinin ele alınmasında tercih nedeni olmuştur. Râzî, yorumlarını özellikle âyette yer alan “irtidat, cihat” kelimeleri etrafında şekillendirmiş ve öncelikle İslam tarihinde irtidat edenlerin kimler olduğu, irtidat eden bu kavimlerle kimlerin savaştığı bilgilerine yer vermiştir. Daha sonra da âyette özel olarak bir topluluğun kastedildiğini düşündüğünden dolayı tercihini Hz. Ebû Bekir ve onu destekleyenlerden yana kullanmıştır. Ayrıca farklı görüşlerin neden doğru olmayacağını da delilleriyle izah etmeye çalışmıştır. Her ne kadar Râzî iddiasını ispat etmek için birçok delil sıralamışsa da kimi zaman bu delillerin birbiriyle çeliştiğine şahit olunmaktadır. Bu durumun da daha çok mezhebî ön kabullere bağlı olarak bağlamın ve nüzûl ortamının göz önünde bulundurulmamasından kaynaklandığı anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler: