Abstract:

Kıpçak Türklerinin nüfus itibariyle önemli bir bölümü Müslümanlığı kabul etmiş, Altın Orda ve bilhassa Memluk Devletleri bünyesinde yaşamlarını sürdürerek günümüze çok sayıda Arap harfli yazma eser bırakmışlardır. Hıristiyanlığın Gregoryen mezhebini kabul eden bir grubun ise Ukrayna ve Polonya’da kendi kiliselerini kurup Kıpçak Türkçesi dinî metinlerini Ermeni harfleri ile yazıya aktardıklarını bilmekteyiz. Bu Hıristiyan kitleye ilave olarak geleneksel inançlarını sürdüren bir diğer Kıpçak kitlesinin yine Karadeniz’in kuzeyi, Doğu Avrupa ve Balkanların tarihinde, ayrıca kültürel dokusunda 11. yüzyıldan itibaren derin etkiler bıraktığını gözlemlemek mümkündür. Ancak bu kitle, diğer iki grubun aksine Hıristiyanlığı kabul ettikten sonra zaman içerisinde millî kimliklerini kaybederek bölgedeki komşu kavimlerin içerisinde asimile olmuşlardır. Onların konuştukları dil verileriyle ilgili, günümüze birtakım kişi ve yer adı, ayrıca İtalyan ve Alman yazarlar tarafından kaleme alınan Codex Cumanicus adlı eser kalabilmiştir. Misyonerlik ve ticaret amacıyla yazıldığı düşünülen bu yazma eser, aynı zamanda tarihteki Latin harfli ilk Türkçe metin olma özelliğine sahiptir. Bölgedeki Kuman Türklerinin diline ait çok sayıda fiil, bilmece ve gramer kuralını ihtiva eden, aynı zamanda Hıristiyanlığa ait ilahilerin Kumanca tercümesini paylaşan bu eserde geçen birçok kelime, yazarlarının Türkçeyi sonradan öğrenmeleri nedeniyle yazım yanlışları içermektedir. Metnimizin Almanca codex olarak da bilinen ikinci bölümünde yer alan “tint-” fiili ve ondan türeyen “tintövçi” ismi, bu eserde yalnızca birer defa yer almıştır. “araştırmak, incelemek” manasına gelen “tint-” fiiline, sadece Codex Cumanicus’ta tesadüf edilmesi, ancak diğer tarihî Kıpçak Türkçesi metinlerinin hiçbirinde rastlanmaması oldukça ilginçtir. Ancak daha ilginç olan durum, bu fiilin modern Kıpçak Türk lehçelerinin tamamında var olmasıdır.

Keywords: