Özet:

İllet kavramına ilişkin usul âlimleri arasında yoğun tartışmaların yer aldığı konulardan birisi de ‘‘illetin tespit ve bilinme yolları’’ meselesidir. Bu konu, usul eserlerinde ‘‘mesâlikü’l-ille’’, ‘‘ed-delil alâ sıhhati’l-ille’’, ‘‘turuku’l-ille’’ gibi kavramlarla ele alınır. Şer’i hükümlerde kıyas işleminden söz edebilmek, asıl ile fer’ arasındaki müşterek illetin varlığına bağlıdır. Ancak asli ve fer’i meselenin sadece vasıfta ortak olması kıyas ameliyesi için kâfi olmayıp bu vasıfta/illette ortaklığın tespit edilmesi ve birtakım kaideler ile sınırlandırılması gerekir. Usul bilginleri, hükümlerde yer alan vasıflardan illet olmaya elverişli olanları belirlemek için ‘‘illet tespit yöntemleri/bilinme yolları’’ geliştirmişlerdir. Bu tespit yöntemlerinden biri olarak kabul edilen sebr ve taksim, usûl disiplininde illetin belirlenmesi hususunda fakihlerin uğraş alanı olmuştur. Bu makale, sebr ve taksimin sadece fıkıh usulü açısından mahiyeti/anlam alanı, kısımları, uygulanma biçimini, tenkihu’l-menât kavramıyla arasındaki ilişkiyi ve delil olma değerini ortaya koymaya çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler: