Özet:

Problem durumu: Gelişen ve sürekli rekabetin yaşandığı dünyamızda, okuduğunu anlayan bireyler yetiştirmek önemlidir. Bireyin kişisel, sosyal ve ekonomik olarak kendinin geliştirebilmesi için okuma önemli bir role sahiptir. Bireylerin okuduğunu anlama sürecinde, ilişki kurma, karşılaştırma yapma, kanıt sunma, genelleme yapma, çıkarımda bulunma ya da olayları yordama gibi daha karmaşık düşünme süreçlerini kullanmaları gerekmektedir.  Bu da akademik başarıyı destekleyen bir faktördür. Bu bakımdan öğrencilerin okuduğunu anlama performansı bakımından durumlarının değerlendirilmesi, bu beceriyi geliştirmek üzere yapılacak uygulamalara yön vermesi açısından bu beceriyle doğrudan ya da dolaylı olarak ilişkili faktörlerin belirlenmesi giderek daha önemli hale gelmektedir. Son yıllarda okuma becerisinin geliştirilmesi için öğrencinin kullandığı stratejiler ve metodlar üzerinde ağırlıklı olarak durulmaktadır. Bu çalışmada, öğrencilerin okuma performansı ile ilişkisini belirlemek üzere metabilişsel stratejiler (kontrol, ezberleme ve detaylandırma) ele alınmıştır. Ayrıca, bu iki değişken arasındaki ilişkide okumaktan zevk almanın olası aracı etkisi de incelenmiştir. Araştırmanın amacı: Bu çalışmanın amacı, öğrencilerin kullandıkları öğrenme stratejileri ve okumaktan zevk alma değişkenlerinin öğrencilerin PISA 2009 okuma başarılarını ne derece yordadığı ve okuma başarısı ile öğrenme stratejileri arasındaki ilişkide okumaktan zevk alma değişkeninin aracı etkisinin olup olmadığının incelenmesidir. Araştırmanın Yöntemi: İlişkisel tarama modelindeki bu araştırmada örneklemi, PISA 2009 uygulamasına katılan 170 okuldan 4996 Türk öğrenci oluşturmaktadır. Verilerin düzenlenmesinden sonra analizler 4648 öğrenci ve 169 okul üzerinden yürütülmüştür. Araştırmada, Türkiye PISA 2009 okuduğunu anlama bilişsel alan testi ve öğrenci anketinden toplanan veriler kullanılmıştır. İlgili veriler OECD’nin resmi web sayfasından elde edilmiştir. Öğrencilerin okuduğunu anlama başarısı ile ilişkili olduğu düşünülen “öğrenme stratejileri ve okumaktan zevk alma” yordayıcı değişken olarak; öğrenme stratejiler olarak tanımlanan kontrol, hatırlama ve detaylandırma stratejileri içsel değişkenler, okumaktan zevk alma ise aracı değişken olarak belirlenmiştir. Kurulan model yoluyla okuma başarısı üzerinde öğrenme stratejilerinin dolaylı etkisi incelenmiştir. Ölçeklerin geçerlik ve güvenirlik çalışmaları PISA 2009 teknik raporunda ayrıntılarıyla raporlanmıştır. Araştırmada PISA örnekleme yaklaşımının hiyerarşik yapısı dikkate alınarak HLM’ye dayalı analizler yapılmıştır. Araştırmanın Bulguları: Öğrenme stratejilerinin okuma performansı üzerindeki doğrudan etkileri test edilmiş, kontrol stratejisi ve hatırlama stratejisi kullanma sıklığının öğrencilerin okuma performansını yordamada anlamlı bir değişken olduğunu (p<0.01), detaylandırma stratejisi kullanımının ise anlamlı bir yordayıcısı olmadığı belirlenmiştir (p>0.01). Kontrol ve detaylandırma stratejilerini kullanım sıklığı, öğrencilerin okumaktan zevk almasını anlamlı bir şekilde yordamakta (p<0.01); ancak hatırlama stratejisini kullanım sıklığı öğrencilerin okumaktan zevk almasını anlamlı olarak yordamamaktadır (p>0.01). Bu bakımdan hatırlama stratejisinin okuma başarısı üzerinde dolaylı etkisi olmadığı belirlenmiştir. Okumaktan zevk alma değişkeninin aracı etkileri test edildiğinde ise kontrol stratejisi, hatırlama stratejisi ve okumaktan zevk alma stratejisinin okuma performansının anlamlı olarak yordamış (p<0.01); detaylandırma stratejisi ise bu modelde de anlamlı bir yordayıcı olmamıştır (p>0.01). Okumaktan zevk alma değişkeninin aracı etkisiyle, kontrol ve detaylandırma stratejilerinin okuma puanları üzerindeki etkisi incelenmiş; bu iki stratejinin kullanım sıklığının okumaktan zevk alma değişkeni üzerinden öğrencilerin okuma performansını anlamlı olarak yordadığı görülmüştür  (p<0.01). Araştırmanın Sonuç ve Önerileri: Okuma sırasında kontrol stratejilerini daha sık kullanan öğrencilerin okuma puanlarının daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Öğrencilerin ilgili metinleri anlamak üzere daha üst düzey öğrenme stratejileri kullanmaları onların okuma puanlarını artıran bir faktör olmaktadır. Hatırlama stratejisinin okuduğunu anlama başarısı ile negatif yönlü bir ilişkisi bulunmuştur. Bu durum ezberleme ağırlıklı strateji kullanımının, farklı becerileri bir arada içeren okuma sürecini desteklemediğini işaret etmektedir. Beklenilenin aksine bu araştırmada detaylandırma stratejisinin okuma başarısı üzerinde doğrudan bir etkisi bulunmamıştır. Okumaktan zevk alma, öğrencilerin okuma performansını artıran bir değişken olarak belirlenmiştir. Bu durum, daha iyi okuyucuların, okuduklarından zevk aldığını, gönüllülükle okumaya devam ettiklerini ve ayrıca okul performanslarını arttırma eğiliminde olduğunu göstermektedir. İlgili modelde öğrenme stratejilerinin okumaktan zevk alma değişkeni üzerindeki doğrudan etkileri incelenmiş; kontrol ve detaylandırma stratejilerini kullanma sıklığının öğrencinin okumaktan zevk almasını doğrudan etkilediği, hatırlama stratejisinin ise öğrencinin okumaktan zevk almasını doğrudan etkilemediği görülmüştür. Bu durum, öğrenmeye yönelik üst düzey stratejileri daha sıklıkla kullanan öğrencilerin, okumaktan daha çok zevk aldığını göstermektedir. Değişkenler arasındaki dolaylı etkiyi gösteren sonuçlar incelendiğinde, okumaktan zevk alma kontrol stratejisi değişkeni için kısmi aracı etkiye sahipken, detaylandırma stratejisi için tam aracı bir etkiye sahip olmuştur. Sonuç olarak, bu araştırma üst düzey beceri içeren öğrenme stratejilerini kullanan öğrencilerin okumaktan daha çok zevk aldığını ve bu öğrencilerin okuduğunu anlama konusunda daha başarılı olduğunu göstermektedir. Araştırma sonuçları, üst düzey beceri içeren öğrenme stratejilerini kullanan öğrencilerin okumaktan daha çok zevk aldığını ve bu öğrencilerin okuduğunu anlama konusunda daha başarılı olduğunu göstermektedir. Bu durumda, öğrencilerin okumaktan zevk almalarını sağlayacak farklı öğretim materyalleri ve etkinliklerin öğretmenler tarafından kullanılması, öğrencilerin okuma sırasında üst düzey becerilerini geliştirmelerini ve kullanmalarını sağlayacak öğretim ortamlarının oluşturulması ve bu becerilerin nasıl kullanılacağının öğretilmesine yönelik etkinliklerine öğretim programlarında yer verilmesi önerilmektedir. Okul dışında ise, aileler öğrencilerin ilgisini çekebilecek farklı türde kitaplar edinerek okumayı çocuklar için daha zevkli hale getirebilir. Aileler, çocukların okunan metne ilişkin var olan bilgilerini kullanarak,  yorum yapma ve yeniden anlam verme gibi becerilerini kullanmalarına yönelik birlikte etkinlikler yapabilir.

Anahtar Kelimeler: