Özet:

Osmanlı Devleti için 19. asrın son çeyreğine, “hüzün yılları” diyebiliriz. Zira onun, Fatih devrinden (1451-1481) II. Abdülhamit’in (1876-1909) tahta geçmesine kadar dört yüz yıldan fazla kaldığı Balkanlar’dan ve özellikle Bosna-Hersek’ten beklenmedik bir şekilde çekilmesi, ardından Avusturya-Macaristan’ın ülkeyi 1878’de işgalinin, toplumsal ve siyasal alanda etkileri derin ve geniş olmuştur. Bu durum karşısında Boşnaklar yer yer direnişe geçmişlerse de başarılı olmamışlardır. Habusburg (Avusturya) yönetiminin Boşnak Müslümanları asimile etmeye kalkışması karşısında, Türkçe yayımlanan Vatan gazetesi ve diğer matbuatta Bosna-Hersek’teki Müslümanların durumu ve ülkeden hicret/göç sorunu; Bosna’nın dârulharp olduğu, Müslümanların dârulislâm olan Osmanlı topraklarına göç etmesi gerektiği, önemli meselelerden biri olarak tartışılmıştır. Bu dönemde hicret ve dârulharp tartışmalarına katılan ve bu hususta Hicret Risâlesi kaleme alanlardan biri de Hilmi Baba b. Hüseyin Bosnevî’dir. Bosnevî çalışmasını, Bosna’nın dârulharp olduğu ve hicrete gücü yetenlerin dârulharpten İslam beldelerine hicret etmelerinin farz olduğu tezi üzerine oturtmaktadır. Çalışmada delil olarak sunulan âyetlerin yorumu Hâzin, Nesefî, Beğavî ve Râzî vb. gibi tefsirlerden, hadisler Ebû Dâvûd, Nesâî ve Beyhakî vb. hadis mecmuaları ve şerhlerinden alınmıştır. Süleymaniye Kütüphanesi, İbrahim Efendi 421’de bulunan ve müellif hattı olan Bosnevî’nin çalışması, Bosna’nın kesin olarak dârulharp olduğunu kabul etmekle beraber, bunun nedenini ortaya koyamamıştır. Bu çalışmada işgal sonrası Boşnaklar arasında kafa karışıklığına neden olan hicret/göç olgusu ve Hilmi Baba’nın Hicret Risâlesi ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler: