Özet:

Özet XIX. yüzyılda âsi Mehmet Ali Paşa (1769-1849), Mısır’da metbû devletine isyan etmesiyle Mısır’ın bambaşka bir sürece girmesine neden olmuştur. Çeşitli sebeplerden kaynaklanan ve yaklaşık on yıl süren bu isyan beraberinde Osmanlıdan ciddi bir kopuş sürecini başlatmıştır. Bu kopuş, Mısır’da yaşayan Avrupaî eğitim almış Gayr-i Müslimlerin devlet yönetiminde kritik noktalara getirilmesiyle ve yapılan birtakım reformlarla hızlanmıştır. Bu sancılı süreçte kilit rol oynayanlardanmeşhur isim Nubar Paşa (1825-1899) olacaktır. Nubar Paşa, Karabağ’dan İzmir’e göç eden Ermeni kökenli varlıklı bir aileye mensuptur. Toulouse ve Belçika’da eğitim görmüş Paris’te uzun zaman ikamet etmiş ve bu dönemde Batı toplumunu yakından tanımıştır. Parlak bir zekâya sahip Nubar Paşa kariyerine, Mısır’da ticaret ve hariciye nazırlığı yapan dayısının aracılığıyla (1842) Mehmet Ali Paşa’nın kâtibi olarak başlamıştır. Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa (1789-1848)’nın da tercüman/sekreterliğini de yapmıştır.  Said Paşa (1822-1863) ve İsmail Paşa (1830-1895) döneminde Mısır’ın iç ve dış politikasında rol oynamıştır. Çeşitli alanda müşavirlik, bakanlıklar ve başbakanlık yapmıştır. Süveyş Kanalı yapımı sırasında Türk ve Fransız temsilcilerle yapılan görüşmelere katılmıştır. III. Napolyon (1808-1870-3)’a Süveyş Kanalı ile ilgili şirketin haklarını kabul ettirerek başarılı bir pazarlıkta (1864) diplomatik maharetini göstermiştir. Fakat Nubar Paşa’nın dışişleri bakanlığı ve başbakanlık yaptığı dönemde Bâb-ı Âli’den kopmayı idée fixe haline getirdiği görülmektedir.  Bu çalışmada, Mısır’da kurulacak yeni karma mahkemeleri nizamnamesinin gerçekleşmesinde Fransız yetkilerle yaptığı görüşmeler ve Le Bosphore égyptien adlı gazetenin kapatılmasıyla meydana gelen diplomatik krizdeki rolü, Fransız Dışişleri Bakanlığı’nın yayınladığı diplomatik arşiv belgelerinden, Fransız resmî/gayrı resmî gazetelerinden ve dönemin araştırma eserlerinden faydalanılarak değerlendirilmesi amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler: