Abstract:

Birleşik fiiller, bir sözcükle hem anlam hem de biçim yönünden kalıplaşarak oluşan eylemlerdir. Anlamca birbirine sıkı sıkıya bağlı bulunan ve tek bir oluş ve kılışı gösteren birleşiklerin Türkçede çeşitli kullanımları mevcuttur. Bunlardan biri, iki fiilin belli kurallar çerçevesinde birleşmesi şeklindedir. Analitik tarz birleşmeleri adı altında incelenen bu yapıların özel kuruluş yapıları ile anlam değerleri vardır. Ana unsur olan birinci fiil, kendi anlamının dışında kullanılan tasvir fiili olarak adlandırılan fiile yalnız ünlüden ibaret olan ya da {-(I/U)p} zarf-fiil ekiyle bağlanır. Bu tarz fiillere kimi zaman da /-(y)Ip git-/ biçimindeki uzaklaşma fiili ve /-(y)AcAğI gel-/, /-(y)AsI gel-/, /-(y)AsI ol-/, /-mA+lI ol-/ biçim birimleriyle yapılan isteklenme fiili eklenir. Sözlüksel anlamını kaybederek ana fiili çeşitli yönlerden betimleyen bu tür yapılar, eylemin başlama, devam etme, olup bitme, yeterlilik, süreklilik, tezlik, beklenmezlik, yaklaşma, uzaklaşma, alışkanlık, tekrar, pekiştirme gibi çeşitli anlamlarını bildirir. Bu çalışmada, Kütahya ve yöresi ağızlarında bulunan “fiil + zarf-fiil eki + fiil” dizilimli tasvir fiil yapıları ve bu fiillerde kullanılan unsurlar ele alınmış; bu tür birleşik fiillerin hem sözlüksel (leksik) hem de görünüşsel (aspekt) anlamları incelenmiştir. Tuncer Gülensoy’un Kütahya ve Yöresi Ağızları adlı eseri ile Kütahya ve yöresi ağızları üzerine yapılan yüksek lisans tezlerinden istifade edilmiştir. İlgili yazılı kaynaklarda taranan metinlerde tespit edilen bil-, dur-, gel-, git-, gör-, kal-, koy-/ko-, ver-, yaz- tasvir fiillerinin sözlüksel anlamları sıralanarak bu anlamlar örneklendirilmiştir. Buna paralel olarak bu fiillerin kullanım sıklığıyla ilgili olarak sayısal verilere de yer verilmiştir. Daha sonra işlevleri kısmında her tasvir fiilin esas fiile kattığı anlamları, ayrıntılı ve karşılaştırmalı şekilde ele alınmıştır. Özellikle bu fiillerin esas fiillerle birleşmesini sağlayan zarf-fiil eklerinin kullanımları ve zarf-fiil eklerinin bu tür birleşik fiillere kattığı anlamlar üzerinde durulmuştur.

Keywords: