Özet:

Problem Durumu: Cinsiyete toplumsal bakış açısı, çocuklar tarafından doğrudan ya da dolaylı yollarla kazanılmaktadır. Ders kitapları, çocukların toplumsal cinsiyet kalıp yargılarını açık ya da örtük etkileme gücüne sahip önemli, ucuz, kolay ulaşılabilir materyallerdir. Bu çalışmada resimler ve metinler incelenerek, çocuklara nasıl mesajlar verildiği belirlenmektedir. Metinlerdeki karakterlerin cinsiyet rolleri Bem’in geliştirdiği envanterde yer verilen kadınsı, erkeksi ve sosyal kabul edilirlikle ilgili sıfatlara göre sınıflanmaktadır. Her kadın ve erkek duruma göre kadınsı ya da erkeksi roller gösterebilir. Androjen kimlik, cinsiyetler arasındaki benzerlikleri farklılıklardan daha fazla ortaya koyabilir. Bireyler kendi cinsiyeti ve karşı cinsi anlarsa toplumsal birliktelik güçlenecektir. Araştırmanın Amacı: Bu çalışmada ilkokul 1-4. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metin karakterlerinin cinsiyet rolleri BEM’in Cinsiyet Rolleri Envanteri ve resimler ise toplumsal cinsiyet kalıp yargıları açısından incelenmiştir. Araştırmanın Yöntemi: İlkokul 1-4. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metin karakterlerinin cinsiyet rolleri BEM’in Cinsiyet Rolleri Envanteri, resimler ise toplumsal cinsiyet kalıpyargıları açısından incelemek amacıyla doküman incelemesi yapılmıştır. Çalışmada ilkokul Türkçe 1-4. Sınıf on iki kitap bu araştırmanın çalışma materyalini oluşturmaktadır. Burdur ilinde 2015-2016 eğitim öğretim yılında okutulan kitaplar arasından seçim yapılmıştır. Araştırmada metinlerdeki karakterleri değerlendirmek için BEM’in Cinsiyet Rolleri Envanterine göre düzenlenmiş “Metin Değerlendirme Formu” ve resimleri değerlendirmek için “Resim Değerlendirme Formu” kullanılmıştır. Metin karakterlerini değerlendirme formu. Bem, cinsiyet rollerini test etmek için, bir ölçek geliştirmiştir. Erkeksilik (20 madde), kadınsılık (20 madde) ve sosyal kabul edilirlik (20 madde) olmak üzere üç alt ölçekten, toplam 60 maddeden oluşmaktadır. Bem’in kısa formu (20 kadınsı, 20 erkeksi) Türkçe’ye Kavuncu (1987) tarafından uyarlanmış, geçerlik güvenirlik çalışması Dökmen (1999) tarafından yapılmıştır. Resim Değerlendirme Formu. Alanda yapılan çalışmalardan yola çıkılarak madde havuzu oluşturulmuştur. Uzman görüşleri ve ön uygulama çalışmaları ile forma son şekli verilmiştir. Resim değerlendirme formu; kadın-erkek sayısı, kadın ve erkeklerde kullanılan renkler, giyilen kıyafetler, işbölümü, meslekler, karakterlerin fiziksel görünüşleri, aile yapısı (çekirdek aile, geniş aile, tek ebeveynli aile ve parçalanmış aile) maddelerinden oluşmaktadır. 3. Sınıf Türkçe 3. Kitabı üç araştırmacı tarafından ayrı ayrı hem resim hem de metin açısından incelenmiştir. Resim Değerlendirme Formu, puanlayıcılar arası güvenirlik puanı (Miles, Huberman,  1994).81 olarak bulunmuştur. Metindeki karakterlerin cinsiyet rollerini incelenmek amacıyla, Bem’in ölçeğinde yer verdiği kadınsı, erkeksi ve sosyal kabul edilirlik sıfatlarından (Dökmen, 1999, Holt, Ellis, 1998, Monto, 1993) yararlanılmıştır. Envanterin geçerlik çalışması, değişen toplumsal koşullardan dolayı Holt ve Ellis (1999) tarafından tekrarlanmış ve envanterde kullanılan cinsiyet rolleri ile ilgili sıfatların geçerli olduğu belirlenmiştir. Türkçe’ye kısa form çevrildiği için kalan sosyal kabul edilirlikle ilgili 20 sıfat ikinci araştırmacı tarafından Türkçe’ye çevrilmiş, İngilizce Öğretmenliği Anabilim Dalından bir uzman tarafından da kontrol edilmiştir. Form tema adı, metin adı, karakter adı, roller, kadınsı, erkeksi ve sosyal kabul edilirlik maddelerinden oluşmaktadır. Veriler, nitel araştırma analiz yöntemlerinden betimsel analiz ile değerlendirilmiştir. Araştırmanın Bulguları: Metinlerdeki karakterlerde kadınsı, erkeksi ve sosyal kabul edilirlik rolleri incelenmiştir. Üçüncü sınıf Türkçe Kitabında 14 kadın karakter; 24 kadınsı, 11 erkeksi, 12 sosyal kabul edilirlik rollerine sahip olarak betimlenmiştir. Metinlerdeki 12 erkek karakter; 24 kadınsı, 28 erkeksi ve 10 sosyal kabul edilirlik rollerine sahiptir. Metinlerde cinsiyeti belirtilmeyen 17 karakter, 22 kadınsı, 7 erkeksi, 13 sosyal kabul edilirlik rollerine sahiptir. Araştırmada resimlerde birinci sınıf ders kitabında 216 kadın, 263 erkek, ikinci sınıf kitabında 132 kadın,  270 erkek, üçüncü sınıf kitabında 173 kadın, 244 erkek, dördüncü sınıf kitabında 155 kadın,  225 erkek resmi bulunmaktadır. Kadınlar; öğrenci (n=16), çiftçi (n=8), öğretmen (n=5), işçi (n=4), sporcu (n=3), asker (n=3), bilim insanı (n=3), hemşire (n=2), manav, doktor, garson, resepsiyon görevlisi, astronot olarak resimlenmiştir. Erkekler; asker (n=39), çoban (n=10), çiftçi (n=9), öğrenci (n=8), işçi (n=8), astronot (n=6), bilim adamı (n=4), sultan (n=4), sporcu (n=4), mimar (n=3), çırak (n=3), mühendis (n=3), arıcı (n=2), fırıncı (n=2), doktor (n=2), antrenör (n=2), dondurmacı, futbolcu, seyis, manav, pazarcı, davulcu, berber, öğretmen, kantinci, hakem, polis, sigortacı, matador, garson, şoför, spiker gibi erkekler bir çok mesleği yapmaktadır. Araştırmanın Sonuçları ve Önerileri: Metinlerde erkek karakterler kadınsı ve erkeksi roller, kadın karakterler de kadınsı ve erkeksi roller göstermektedirler. Karakterlerin androjen roller gösterdiği görülürken, bu özelliklere sahip karakterlerin olduğu daha fazla metne yer verilmesinin çocukların cinsiyet ile ilgili düşüncelerini olumlu etkileyebileceği söylenebilir. Bazı metinlerinönemli özelliklerinden biri de karakterlerin cinsiyetinin belirtilmemiş olmasıdır. Bu da okuyucunun, kendi cinsiyetini temel alarak, karakterleri zihninde canlandırmasını sağlayabilir. İlkokul Türkçe ders kitaplarında erkek sayıları kadın sayılarından sayıca daha fazladır. Erkeklerin sayıları resimlerde fazla olduğu için, bireylerin bulunduğu bütün ortamlar erkeklerin lehinedir. Kitaplarda kadın ve erkek resimlerinde bütün renklerin kullanıldığı görülmektedir. Erkeklerin kadınlara göre daha farklı mesleklerde resmedildiği görülmektedir. Ders kitaplarında kadınların ev ile alakalı daha fazla resmi bulunmaktadır. Anahtar Sözcükler: Ders kitapları, Toplumsal cinsiyet, Androjenlik, Bem.

Anahtar Kelimeler: