Özet:

Muhasebe insanoğlunun yeryüzündeki varlığıyla başlamaktadır. Bu yönüyle geniş bir tarihi sürece sahip olan muhasebe, yıllar boyunca gerek insanoğlunun faaliyetleri, gerekse toplumların uygulamaları sonucu farklı yapılarda meydana gelmiştir. Ancak bu uzun süreçte birçok değişenin yanında tek bir unsur sabit kalmıştır. O da hesap verebilmektir. Bu uygulama, gerek kişilerin kendi muhasebeleri, gerekse onların toplum ya da toplumun organize edilmiş yapıları ölçüsünde devlet unsurlarına karşı sorumlu tutulmalarını gerekli kılmıştır. Bu açıdan hesap verebilme yanında kontrolü sağlama özelliği muvacehesinde tarihin önemli bir kesitini oluşturan Osmanlı İmparatorluğu’nun muhasebesine yönelik çalışmalar etkili ve hızlı bir şekilde yürütülmektedir. Biz de bu çalışmada tarihteki bu büyük devletin muhasebesinden bir kesitine ışık tutacak şekilde ambarlar üzerinde araştırmalarımızı ortaya koyduk. Osmanlı İmparatorluğu’nda ambar işletimine yönelik faaliyetler vilayetler nezdinde hemen hemen birbirine benzerdir. O nedenle burada devlete ait bu yöndeki tüm birimler yerine devletin etkili bir bölgesinde yer alan vilayetine yönelik araştırmaların daha verimli olacağı inancı ile Trabzon ambarı üzerinde durulmaya karar verilmiştir. Trabzon bu açıdan devletin önemli stratejik vilayetlerinden biri olması yanında araştırma dönemi için seçilen yılda da bir doğu seferinin mevcudiyeti dolayısıyla ambar açısından oldukça faal bir uygulamayı da ortaya koymaktaydı. Onun bu yöndeki faaliyetine ilişkin ambarlarının muhasebesini izah eden muhasebe icmal defterleri bulunmaktadır. Bu yönde araştırmamıza temel teşkil eden muhasebe icmal defteri, Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde Maliyeden Müdevver Defterler Tasnifindeki 3375 numaralı defterin içerisinde yer almaktadır. Bu icmal muhasebe defteri, İran ile olan savaşlar (1723-1727) dönemine tekabül etmesi açısından Trabzon ambarının muhasebesine dair önemli bir kesiti ortaya koymaktadır. Böylece çalışma içerisinde giriş bölümünde devletin ambar uygulamaları ve ambarların muhasebe kayıtlarını gösteren icmal muhasebesi hakkında genel bir bilgi verilmektedir. Akabinde araştırmamıza konu olan muhasebe icmal kaydına dayalı olarak Trabzon ambarının incelenen dönem içerisindeki muhasebesi izah edilmektedir.

Anahtar Kelimeler: