Özet:

Bu çalışmada, Osmanlı Devleti’nde XVI. yüzyıl ile XVII. yüzyılda İstanbul’daki vakıf davalarına dayanarak, akarların müşterek ve yarım hisseli kullanımlarında yaşanan problemler ele alınmıştır. Ana kaynak olarak Haremeyn Müfettişliği Sicilleri’nden faydalanılmış, bunun yanında çeşitli arşiv kaynaklarına da başvurulmuştur. Vakıf kurucuları, İslam hukuku gereği genelde vakıflarının tasarruf cihetlerini zikrettikten sonra son olarak vakfa ebedî bir hayır yönü de tayin ederlerdi. Bu hayır yönünün çok farklı uygulamaları olsa da Haremeyn fukarası en çok başvurulan ebedî hayır yönlerinden birisiydi. Özellikle ebedî hayır yönü Haremeyn olarak belirtilen bu tür vakıfların, inkıraz şartları gerçekleştikten sonra o vakfın tasarrufu, Haremeyn mütevellisinin eline geçer ve gerekli kiralamalar yapılarak elde edilen gelir Mekke, Medine ve Kudüs’e gönderilirdi. Ancak, vakıf kurucularının vakfiyelerindeki müşterek kullanım ve hisseli tasarruf paylaşımları, kendi tasarrufçuları arasında veya ebedî cihet mütevellisi olarak ifade ettiğimiz Haremeyn mütevellisinin kontrolüne geçiş sürecinde problemlere neden olmaktaydı. Bu şekilde yapılan tasarruf paylaşımları, bir vakıf akarının yarısının başkasının kullanımında olmasına, diğer yarısının ise ebedî cihete geçmiş olmasına neden oluyordu. Vakfa el koymaya gelen mütevelli ise mevcut kullanıcılarla sorun yaşıyor, zaman zaman konu mahkemeye intikal ediyordu. Ayrıca müşterek kullanımlı ya da yarım hisseli tasarruflu vakıflarda, hissedarlardan birisinin vefatı sonrasında da boş kalan yarım hissenin tasarruf problemi ortaya çıkmaktaydı. Bu çalışmada, bu tür vakıflardaki ortak tasarruf ve hisseli kullanım şartlarının neden olduğu problemler değerlendirilmiştir. Osmanlı Devleti’nin genel durumunu aksettirmesi bakımından devletin başkenti olan İstanbul’daki bazı vakıflar özelinde konu ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler: