Abstract:

İki veya daha fazla ismin aralarında bir çekim eki olmaksızın bir araya gelerek bir nesneye ad oluşturan birleşiklere birleşik isim denir. Morfolojik olarak birleşik isimler çok çeşitli yapılardan oluşurlar ve yapılarına göre vurguları da değişir. Yani bir kelimenin belirli bir hecesine yapılan baskı birleşik ismin morfolojik yapısına göre sabit değil, değişkendir. Belirtili birleşik isimler farklı yapılarda oluşmasına rağmen vurgu genel olarak belirten üzerinde bulunur: taş fırın, çayevi gibi. Kaynaşmış birleşik isimlerde ise vurgu birleşik ismin morfolojik yapısına göre değişir. İyice kaynaşmış birleşik isimlerde mesela karabaş, hanımeli gibi birleşiklerde vurgu yalın isimlerde olduğu gibi son hece üzerindedir. Bu gruba ait olan kaynaşmış birleşik isimlerde mesela sırtıkara, baştankara, günebakan gibi isimlerde vurguyu iki isim arasındaki ek alır. Belirtisiz birleşik isimler de farklı yapılardan oluşurlar. Bitişik yazılan belirtisiz birleşik isimlerde vurgu öbeğin son hecesindedir, alışveriş, demirbaş sözcüklerinde olduğu gibi. Ayrı yazılan belirtisiz birleşik isimlerde mesela şair yazar (Sezai Karakoç), fen edebiyat (fakültesi) gibi birleşiklerde ise vurgu her iki kelimenin kendi vurgusu olur. Bir de ayrı yazıldığında bir cümle statüsünde olan kalıplaşmış birleşik isimler vardır, mesela kuşkonmaz, gündöndü, imambayıldı gibi. Bu birleşik isimlerde vurgu öbeğin ikinci unsurunun son hecesindedir. Böyle birleşik isimler ayrı yazıldığında ise vurgu ilk unsur üzerinde olur, mesela kuş konmaz, gün döndü, imam bayıldı gibi.

Keywords: