Abstract:

Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk dönemlerinde ilaç, hekimler, cerrahlar, kehhaller tarafından hazırlanır ve satılırdı. Ondokuzuncu yüzyıl öncesinde, eczacılık Osmanlı İmparatorluğu’nda henüz bir meslek olarak gelişmemişti ve Osmanlı şehirlerinde eczane bulunmamaktaydı. Askeri hastanelere yapılan ilaç alımlarına ait belgelerden, İstanbul’da, ondokuzuncu yüzyılın başında İtalyan ve Fransız eczacıların bulunduğunu söyleyebiliriz. 1868 yılında ise, İstanbul’da 44 eczane vardı ve bunlar yabancılar tarafından işletiliyordu.  Osmanlı tıbbında bir dönüm noktası olan Mekteb-i Tıbbiye-yi Şahane’nin açılmasından sonra, askeri eczacı yetiştirmek için bu okulun içinde bir eczacı sınıfı açılmıştır. Bunu, Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye içinde 1873’te açılan eczacı sınıfı izlemiştir. Modernleşme döneminde, hekimler, cerrahlar, kehhaller, kırık-çıkıkçılar vb. sağlıkçılar dükkânlarında ilaç satmayı sürdürmüşlerdir. Aktarlar, kökçüler, meşrubat esnafı, macuncular, berberler, sabuncular, kürkçüler, helvacılar ve kahveciler kendi hazırladıkları karışımları ilaç olarak satmaktaydılar. Ondokuzuncu yüzyılda Osmanlı eczacıları, bir taraftan eczacılık mesleğini geliştirmek için çalışırken, diğer taraftan, Osmanlıların yüzyıllar boyunca ilaç almak ve tedavi olmak için başvurdukları cahil ve diplomasız sağlıkçılar ile mücadele etmekteydiler. Yanlış ilaç uygulamaları neticesinde ölüm vakalarının sayıca yükselmesiyle birlikte, Osmanlı hükümeti, ilaç satışını düzenlemek, diploması olmayan kişilerin ilaç satışını önlemek ve piyasayı kontrol etmek için nizamnameler çıkarmaya başlamıştır. Bu makalede, cahil sağlıkçıların ondokuzuncu yüzyılda Osmanlı şehirlerinde sebep olduğu bazı ölüm vakaları tanıtıldıktan sonra, halk sağlığına zarar veren bu tip uygulamaları engellemek için alınan tedbirler incelenecektir. 

Keywords: