Özet:

Sözlükte; ilk, önce, başlangıç anlamlarına gelen “evvel” kelimesinin çoğulu olan “evâil” sözcüğü, terim olarak İslâm tarihinde ilk defa yapılan işler, meydana gelen olaylar ve “tarihte ilkler” üzerine yazılmış eserler anlamında kullanılmaktadır. Evâil türündeki ilk eserin İbnu’l-Kelbî (ö. 204) tarafından yazıldığı nakledilmekle beraber elimizdeki en eski müstakil bölüm İbn Ebî Şeybe’nin el-Musannef adlı eserinde Kitâbu’l-Evâil başlığı altında bulunmaktadır. Daha sonra ise Evâil ile ilgili bir çok müstakil eser yazılmıştır. İlgili eserlerde sahâbilerin ilkleriyle ilgili bir çok rivayet bulunsa da sahâbe evâiliyle ilgili, müstakil bir çalışma bulunmamaktadır. İbn Ebî Şeybe’nin, Kitâbu’l-Evâil’inde olduğu kadar elimizdeki en eski tabakât kitabı olan İbn Sa‘d’ın, et-Tabakât’ında da sahabe evâiliyle ilgili bir çok rivayet bulunmakta ve her iki eserdeki bu bilgiler büyük ölçüde örtüşmektedir. Sahâbe evâiliyle ilgili bilgileri içeren en eski eserler olmaları ve daha sonraki eserlere kaynaklık etmeleri açısından esas aldığımız bu iki eserdeki ilgili rivayetlerin senetlerinde yaptığımız araştırmada ise sahâbe evâiline dair rivayetlerin çoğunun belirli alimler tarafından nakledildiği, evâil türü haberlere ilginin ikinci asrın başlarından itibaren başladığı ve bu dönemde yaşayan bazı alimlerin muhtemelen ilgili rivayetleri topladığı görülmüştür. Sahâbe evâiline dair rivayetleri ele aldığımız bu çalışmada, ilgili eserlerin sahâbe evâilini ele alışı, sahâbe evâilinde uzman olan bazı âlimler, naklettikleri rivayetler verilip ardından Asr-ı Saâdet dönemiyle, Asr-ı Saâdetten sonraki dönemde ilk olma özelliği bulunan sahabilerle ilgili rivayetler zikredilmiştir.

Anahtar Kelimeler: