Abstract:

Esmâ-i hüsnâ, Kur’ân’da dört âyette ve Ebû Hüreyre’den (öl. 57/678) rivayet edilen bir hadisin farklı iki versi-yonunda yer alan Allah’ın güzel/en güzel isimleri anlamında bir ifadedir. Esmâ-i hüsnânın hangi isimler olduğu, bu isimlerin anlamları ve bu isimlerle dua etme gibi konuları içeren kitaplar, erken dönemlerden itibaren İslâm âlimleri tarafından kaleme alınmıştır. Lugat ve nahiv âlimi Ebû İshak ez-Zeccâc’ın (öl. 311/923) Tefsîru esmâ’illâhi’l-hüsnâ adlı eseri, bu konuya tahsis edilmiş bilinen ilk çalışmadır. Eş‘âri kelâmcısı Abdülkāhir el-Bağdâdî’nin (öl. 429/1037-38) el-Esmâʾ ve’ṣ-ṣıfât adlı eseri de aynı konuya dairdir. Bu çalışma-da, Mâtürîdî âlimi Ebû İshâk es-Saffâr’ın (öl. 534/1139) esmâ-i hüsna yorumu çerçevesinde kelâm anlayışı ele alınmıştır. Onun Telḫîṣü’l-edille li-ḳavâʿidi’t-tevḥîd adlı kelâm eserinin yaklaşık üçte birlik bir kısmını esmâ-i hüsnâ yorumu oluşturmaktadır. Bu bölüm incelendiğinde Saffâr’ın ulûhiyet konusunu 177 esmâ-i hüsnâyı esas alarak izah etmeye çalıştığı görülmektedir. Saffâr, alfabetik bir sıra içerisinde ele aldığı ilâhî isimleri öncelikle lugavî (semantik) yönden açıklamaktadır. Sonrasında ise incelediği ilahî ismi, bir kelâm konusu ile bağlantı kurarak kelâmî perspektifle izah etmektedir. Onun eseri incelendiğinde hilâfet konusu hariç diğer kelâm bahislerini, esmâ-i hüsna ile bağlantılı kurarak ele aldığı anlaşılmaktadır. Saffâr öncesi Hanefî-Mâtürîdî kelâm literatürü içinde esmâ-i hüsnânın bu kadar kapsamlı ele alındığı başka bir eserin bilinmeme-si, bizi bu konu özelinde araştırma yapmaya yöneltmiştir. Bu makalede onun esmâ-i hüsnâ temelli kelâm anlayışı tanıtılmaya ve değerlendirilmeye çalışılacaktır. Böylece esmâ-i hüsnâ literatürü çerçevesinde onun eserinin özgünlüğü de ele alınmış olacaktır.

Keywords: