Özet:

Osmanlı ülkesinde yaşanan ve üretim aşamaları ile üretim kaynaklı vergileri dolayısıyla ülke ekonomisini tehdit eden hayvan hastalıkları konusunda Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde çok sayıda evrak bulunmaktadır. Evraklar içerik olarak hastalıklara karşı alınan önleyici tedbirler (aşı uygulamaları ile yeni teşekkül ettirilen birimler) ile illetin ortaya çıkması durumunda uygulanacak prosedürler ile karantina tedbirleri hakkındadır. Osmanlı Devleti’nin son yüzyılında sığır vebası, şarbon, çiçek hastalığı ve kuduz var olan hayvan kaynaklarının devamlılığı için ciddi bir tehlikedir. Üretimin devamı için baytarlar yurt dışına eğitim amacıyla yollanmıştır. Ayrıca aşılama teknikleri ve veteriner hekimlik uygulamaları (baytarlık ) uygulamalarının anlatıldığı Avrupa’da yayınlanan bilimsel dergilere abone olunarak ve bir komisyon tarafından bu yayınlarda yer alan makaleler Türk diline çevrilerek Osmanlı baytarlarının son tıbbi gelişmeleri takibi sağlanmıştır. İstanbul’da şarbon ve kuduz hastalığına müdahale etmek için laboratuvarlar ve hastaneler teşekkül ettirilmiştir. Sadece hayvanları değil insan hayatını da tehdit eden kuduz hastalığının tespit ve tedavisi için ayrılan özel ödeneklerle taşradan hastaların İstanbul’a gelişlerinin finansal yükü ile konaklama ve beslenme masrafları devlet tarafından karşılanmış ve tedavi sonrasında kendi memleketlerine döndüklerinde bile yerel idareciler vasıtasıyla bu kişilerin sağlık durumları hakkında malumat sahibi olunmuştur. Devletin baytarlık alanında gösterdiği hassasiyetlerin sebepleri hayvansal üretimin zarar görmesinin engellenmesi, bu şekilde devletin vergi gelirlerinin devamlılığının sağlanması, ahalinin fakirleşmesinin önüne geçilmesi ve hayvan kaynaklı hastalıkların insan kaybına sebep olmasının önüne geçmektir. Çalışmada Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan evraklar değerlendirmeye tabii tutulmuş ve devletin son yüzyılında var olan baytarlık uygulamalarının bir panoramasının belgeler üzerinden çıkarılması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler: