Özet:

Pek çok araştırmada ehl-i reyin âhâd hadisin otoritesi meselesinde bazı noktalarda muhaddislerden ayrıldığı ele alınmıştır. Bu çalışma, Hanefîlerin hadis tenkit metodunun gelişim sürecini ve bu süreçte muhaddislerin metoduna ait bazı hususların Hanefî tenkit metoduna intikal edip etmediğini araştırmayı hedeflemektedir. Araştırmanın iddiası, isnad teorisinin genel kabul görmesinden sonra muhaddislerin metoduna ait bazı özelliklerin ehl-i reye intikal ettiği ve bu duruma bağlı olarak mütekaddimûn Hanefî âlimlerin hadis tenkit metoduyla müteahhirûn âlimlerin metodu arasında fark olduğudur. Araştırmada yolculukta namazların birleştirilme meselesi bu bağlamda incelenmiştir. Bu konu birbirine müteârız hadisleri haiz olması ve ayetlerin genel delaletine muhalif olması sebebiyle üzerinde ihtilaf edilen konulardandır. Çalışmada hadise dair meseleleri ehl-i rey metoduyla ele alan bir grup eser seçilmiştir. Eserlerin tarihsel çizgide takibi suretiyle, ehl-i rey metodunda âhâd hadislerin hücciyeti meselesine dair değişiklikler tespit edilmiş ve muhaddislerin metodunun bu değişikliklere etkisine işaret edilmiştir. Çalışma, araştırmanın başında zikredilen iddianın ispatı ile sonlanmıştır. Araştırmada söz konusu etkinin sebepleri üzerinde durulmuştur. Buna göre ulûmu’l-hadis ve isnad teorisinin istikrar bulması; ilel, tarih, ricâl ve cerh ta‘dîl gibi isnad teorisine yardımcı disiplinlerin gelişimi bu sebeplerdendir. Öte yandan sahih hadise yönelik vurgunun artması ve “Sahîhayn hadisleri, ilim veya nazarî kesinlik ifade eder” şeklindeki söylemin şöhret bulması da müteahhirûn Hanefî âlimler nezdinde mevzu bahis hadislerle amel etmekten geri durmayı zorlaştırmıştır. Hanefî mezhebinde Cessâs’tan sonra haber-i âhâdın hücciyeti meselesi daha fazla işlenmemiştir. Muhaddislerin, âhâd hadisleri derecelendirmeleri ve özellikle sahih kitaplarda rivayet edilen hadisleri diğerlerinden temyiz etmeleri de Hanefî âlimler tarafından dikkate alınmamış; bu hadislerin hepsini, Kur’an, meşhur sünnet, icmâ ve küllî kaidelerle teâruzu kabul edilmeyen zannî âhâd hadisler olarak değerlendirmişlerdir. Mezhebin isnad teorisi ve etkileri karşısındaki delillerini de açıklamamışlardır. Sonuç olarak Hanefîler ve muhaddisler arasındaki etkileşimin karşılıklı olduğu söylenebilir. Hanefîler isnad teorisinden etkilenirken, muhaddisler de teâruz durumunda fakîh râvinin hadisini tercih etme ve umûmü’l-belvâ meselesinde teferrüdle ilgili bazı durumlarda Hanefîlerin metodundan etkilenmişlerdir.

Anahtar Kelimeler: