Özet:

Uluslararası ticaret işlemlerinin artmasına bağlı olarak ülkeler, gümrük işlem ve süreleri ile gümrük vergilerini en aza indirmeyi amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda bölgesel entegrasyonlar ve serbest ticaret anlaşmaları yapılmakta aynı zamanda ülke içindeki serbest bölgelerin önemi giderek artmaktadır. Serbest bölgeler ülkenin siyasi sınırları içinde yer almasına karşın ülkenin diğer kısımlarından fiziki olarak ayrılan ve dış ticaret işlemlerinde istisna ve muafiyet tanınan bölgelerdir. Türkiye’de 19 adet serbest bölge bulunmaktadır. Başta gümrük vergisi istisnası olmak üzere birçok avantaja sahip bu bölgelerde üretim, alım-satım, montaj, depolama gibi faaliyetler sürdürülmektedir. Bu çalışmada Türkiye'de bulunan serbest bölgelere ait dış ticaret hacmi, istihdam,  kuruluş alanı ve faaliyet gösteren işletme sayıları ile ilgili veriler kullanılarak, Türkiye'deki serbest bölgelerin benzerlik ve farklılıklarını ortaya çıkarmak amaçlanmaktadır. Bu doğrultuda Türkiye'de faaliyet gösteren serbest bölgelere ait bu değişkenler hiyerarşik kümeleme analizi ile incelenmiştir.  Ayrıca dış ticaret istatistiklerinden yararlanarak her bir serbest bölgenin alan ve işgücü verimlilikleri hesaplanmıştır. Analiz sonunda serbest bölgeler dört kümeye ayrılmıştır. Ege Serbest Bölgesi analizde yer alan değişkenler kapsamında diğer serbest bölgelere göre daha büyük farklılık göstererek tek başına bir küme oluşturmuştur. Bunun yanında Bursa ve Mersin serbest bölgeleri ikinci; Avrupa, İstanbul Endüstri ve Ticaret, Kayseri ve Antalya serbest bölgeleri üçüncü; Adana-Yumurtalık, Tübitak Mam Teknoloji, Kocaeli, İzmir, İstanbul Atatürk Havalimanı (AHL), İstanbul Trakya, Samsun, Denizli, Gaziantep serbest bölgeleri ise dördüncü ve son kümeyi oluşturmuştur. Rize, Trabzon ve Mardin Serbest bölgeleri ise faaliyette bulunan işletme sayıları 5'ten az ve dış ticaret hacimleri düşük olduğu için analizden çıkarılmışlardır.

Anahtar Kelimeler: