Özet:

Üstsöylem düşüncelerin ifade ediliş biçiminin yanında alıcılarla kurulan ilişkileri de kapsamaktadır. Yazarlar okuyucuları ile ilişki kurabilmek için söylemi düzenlemeye, okuyucuları da metne dâhil etmeye ve kendi düşüncelerini okuyucuya aktarmaya ihtiyaç duymaktadır. Bu bağlamda yazarın metne ve okuyucuya karşı duruşunu somut olarak gösterebilmek için kullandığı dilsel kaynaklar üstsöylem olarak adlandırılmaktadır. Üstsöylem, bilgi odaklı ve alıcı odaklı etkileşimli belirleyiciler aracılığıyla farklı dilsel işlevler üstlenerek yazarın duruşunu belirlemeye yardımcı olmaktadır. Üstsöylem modelinin alt ulamı olan tanıtlayıcılar ise yazarın düşüncesini desteklemesi ya da karşıt sav oluşturabilmesi için başka metinlerde kullanılan bilgiye gönderimde bulunmasıdır. Bu çalışmada amaç, tanıtlayıcıların dilsel gerçekleşmelerinin üstsöylem aracı olarak nasıl işlev gördüğü, alıcıyı ikna etme konusunda nasıl bir rol oynadığını incelemektir. Nitel araştırma yöntemi ile yapılandırılan ve belge tarama modeli kullanılan çalışmanın veri tabanını Dergipark’ta yer alan ve 2022 yılı Ocak-Haziran dönemleri arasında üniversiteler tarafından yayımlanan hakemli dergiler oluşturmaktadır. Orantısal örneklem büyüklüğü hesaplama formülü ile belirlenen örneklem, 78 araştırma makalesinden oluşmaktadır. Çalışmada Hyland (2005)’in üstsöylem modelinde yer alan bilgi odaklı etkileşimli üstsöylem belirleyicisi olan tanıtlayıcıların Türkçedeki işlevleri üstsöylemsel bakış açısıyla ele alınmıştır. Çalışma sonucunda Türkçe Sosyal Bilimler alanlarında kullanılan tanıtlayıcıların işlevleri belirlenmiş, bu işlevlerin alana özgülüğü ve Sosyal Bilimler açısından genellenebilir olma durumları tartışılmıştır. Tarih, Sosyoloji, Psikoloji ve Felsefe alanları arasından en sık tanıtlayıcı kullanımının Tarih, en az sıklığın ise Felsefe alanına ait olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler: