Abstract:

Aldatma, iki ayrı kişi veya grupların birbirlerini yanıltması, yalan söylemesi, olduğundan farklı bir kılıkta görülmesi ve bu şekilde insanlara hile yapması şeklinde tanımlanabilmektedir. Aldatmanın kökeni, dünyanın yaratılması sürecine kadar sürecine götürülmektedir. Aldatmanın temel mantığı, Tanrı-şeytan düalizminden doğmuştur. Dünya yaratılırken şeytanın Tanrı’yı aldatmaya çalışıp kendine yeni bir dünya yaratmak istemesi bilinen ilk aldatma motifinin mitoloji anlatılarında görülen şeklidir. Aldatma, konusu gerek hukuk alanında, gerekse sosyoloji ve dinî boyutta ele alınmakta, halk bilimi sahasında ise “aldatma” başlığı altında spesifik bir çalışma bulunmamaktadır. Stith Thompson’ın “Halk Edebiyatının Motif İndeksi” (Motif İndex of Folk Literature) çalışmasında alfabetik olarak motifler sıralanmıştır, Vladimir Propp’un “Masalın Morfolojisi” (Morfologiya Skazka) adlı çalışmasında da masalın hazırlık kısmında aldatan hain tipinin yirmi işlevinden bahsetmiştir. Bu bahislerden hareketle “aldatma motifi” kapsamında Kırgız Türklerinin sözlü anlatılarında hain, aldatan, hilekâr kadın tiplerinin incelenmesi çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Çalışmada genel olarak halk anlatılarında “aldatma motifi” ele alınacak; özelde ise, “Türk kültüründe aldatan/ kandıran kadın” tipleri ve ardından “Kırgız sözlü anlatılarında aldatan/hain/hilekâr kadın” tiplerinden bahsedilecektir. Sonuç olarak hayatımızın her alanında zor durumlardan kurtulması, yarışmalarda, savaşlarda galip gelmek veya birini yenilgiye uğratmak istenmesi, iki kişinin birbirini yanıltmaya çalışması, eşlerin birbirlerini kandırması gibi durumlarda “aldatma” eylemine başvurulmaktadır. Sözü edilen eylemler halk anlatılarına da motif olarak yansımaktadır. Bu bağlamda çalışma, halk bilimi sahasında bahsi geçen konuda yapılacak olan çalışmalara yol gösterebilmesi açısından faydalı olacağı düşünülmektedir.

Keywords: