Abstract:

Nüfus konusu, Balkanlarda etkinliği olan devletler açısından 19. yüzyılda yeni bir anlam ve önem taşımıştır. Dönem nüfus hareketleri, devletlerin birbirleri ile ilişkisinde önemli bir enstrüman, bir etki aracıdır. Konu Osmanlı Devleti açısından öncelikle, kaybedilen topraklardan elde kalanlara veya daha güvenli bölgelere doğru hareket halindeki Müslüman nüfusun can, mal ve diğer ihtiyaçları/hakları ile devletin güvenliği problemi olarak algılanmıştır. Süreç takip edildiğinde görülür ki, Osmanlı Devleti savaştan mağlup taraf olarak çıkmış bir devletin bu konuda yaşayabileceği neticeyi büyük bir baskı aracı olarak her yönü ile yaşamıştır. 19. yüzyılın ikinci yarısında başlayıp 20. yüzyılın ilk dönemine kadar önemini kaybetmeden devam eden bu süreç, Osmanlı toplumsal sisteminin devlet, kurumları ve bunların işleyişi bakımından önemli bir sağlık göstergesi olarak değerlendirilebilir. Diğer devletlerin bu konuda ürettiği durumları, birer girdi olarak algılama, uygun çıktılar üretme sürecindeki başarısı itibariyle (içinde bulunduğu olumsuz şartlara rağmen) önemli bir başarı elde ettiği görülür.

Keywords: