Özet:

Tüm kültürlerin var oluşlarında ve devamında çok önemli bir yeri olan “hediye” kavramı, devletlerarası ilişkilerde diplomasinin temel taşlarından biri olmuştur. Devletler arasında elçilerin herhangi bir sebepten dolayı gidip-gelişlerinde meseleyi oluşturan mevzunun çok önemli bir payı ola gelmiştir. Ayrıca Hediyeleşme her toplumda sosyal ilişkilerin kurucusu, yenileyicisi, güçlendiricisi ve pekiştiricisidir. Sosyal ilişkiler kapsamında etkileşimli bir bağ ve kültürel değerlerin karşılıklı olarak yapıldığı bir buluşma köprüsü olurken, bazende siyasi mesajlar vererek savaşlara sebep olmuştur. Hediyeler bir nevi devletlerin birbirlerine bağlılığını bildirmede bir araç olmuştur. XIV. yüzyılın ikinci yarısında Semerkand’da ortaya çıkan Timurlular Türk-Moğol geleneklerine bağlı olup kısa sürede bölgede hâkimiyetlerini sağlayarak Türk tarihinin büyük devletleri arasına girmişlerdir. Timurlular yabancı devletlerle olan ilişkilerinde birçok hediyeler almışlar ve hediyeler vermişlerdir. Yabancı devletlerler kimi zaman Timurlulardan savaşlarda aman dilemek kimi zamanda Timurlulardan yararlanmak için göz boyamak amaçlı hediyeler göndermişlerdir. Timurluların tarihinde siyasî, ictimâî, iktisadî ve gündelik hayatta yer edinmiş hediyeleşme geleneğinin birçok örneğine rastlamaktayız. Timurlu Devleti başta Osmanlı, Çin, Mısır, Ermeniler, İspanya, İran, Akkoyunlular gibi birçok devletlerle siyasî, iktisadî, askerî ilişkiler içerisinde olmuştur. Çalışmamızda Timurluların bahsini ettiğimiz devletlerin hükümdarları veya beyleri ile sultanları arasında teâti olunan hediyeler, bu hediyelerin anlamları, hangi vesile ile geldikleri veya gönderildikleri belirtilmeye çalışacağız. Ayrıca Timurlular’da başta hanedan üyelerinin, devlet ricâlinin, seçkin ve sıradan kimselerin kendi aralarında hediyeleştikleri ve bu hediyeleşmeninde çeşitli nedenlere dayandığı görülmektedir. Timurlularda akrabalık, dostluk, tâbi ve metbûlar arasında sevgi, hürmet, zafer kutlama, barış, bayram, düğün, doğum, sünnet, zifaf, taziye, yardım ve hâkimiyeti tanıtma gibi amaçlarla hediyeleştikleri görülmektedir. Bu hediyeler başta hil’at olmak üzere altın, çeşitli mücevherler (firuze), para, gulâm, cariye, kâğıt, kürk, at, deve, merkep ve giyim kuşam olarak kullanılan her türlü eşyanın hediye olarak verildiği ve alındığı görülmektedir. Timurlu Devletinde hediyenin kıymeti çok önemliydi. Bu sebepten dolayıdırki yabancı ülkeler elçiler vasıtasıyla Timurlu hükümdarlara mücevher olarak firuze göndermeye dikkat etmişlerdir. Timurlu hükümdarlarının gücüne göre hürmet ediliyor ve hürmete göre de hediyenin değeri artıyordu. Yine Timurlulara birçok ülkeden çeşitli amaçlar doğrultusunda takdim edilen hediyelerin kabulünde Timurlularca belirlenmiş belirli kurallar vardı. Bu kurallara oldukça önem veren Timurlular bu kurala aykırı bir davranışta bulunulduğunda hakaret olarak nitelendirirdi. Aynı şekilde çeşitli ülkelerden elçiler vasıtasıyla gönderilen hediyelere karşılık, Timurlularda bu ülkelerin elçilerine toy ve eğlenceler düzenleyerek hediyeler vermekteydiler. Elbetteki yabancı ülkelerden Timurlu ülkesine gelen bu elçilere verilen eğlencelerin süresi, büyüklüğü, ikramların çeşitliliği ve hediyelerin değeride ülkelerin gücü ve kudretine göre değişmekteydi. Timurlularda hediyenin çokluğu ve azlığı da önemliydi. Timurlulardaki hadiyeleşme geleneğinden bu devletin maddi ve manevi güçleri hakkında da bilgi edinmekteyiz.

Anahtar Kelimeler: