Özet:

Cemiyet-i Hayriye-i İslamiye’nin yayın organı olarak basın yayın hayatına başlayan Cihan-ı İslam dergisi, I. Dünya Savaşı öncesinde propaganda amaçlı çıkarılmıştır. Osmanlı Devleti’nin istihbarat teşkilatı olan Teşkilat-ı Mahsusa’nın maddi olarak desteklediği ve yönlendirdiği dergi, teşkilatın ve aynı zamanda İttihatçıların denetimindedir.Yayın amacı; İngiliz işgali altında bulunan Hindistan, Mısır ve İran’daki Müslüman halkı, İngilizlere karşı uyandırmak ve İngilizlerin Osmanlı Devleti’ne ve hilafet aleyhine giriştiği propagandaları önlemek olan derginin imtiyaz sahibi, Hindistan Müslümanlarının ileri gelenlerinden ve Teşkilat-ı Mahsusa’nın önemli şahsiyetlerinden biri olan Ebu Saidü’l-Arabi’dir. Dergi, İstanbul merkez olmak üzere 9 Nisan 1914’te başlayıp 1915 yılının Ekim ayı sonlarına kadar yayın hayatını sürdürmüştür. Daha sonra Bağdat’ta yayımlanmıştır. Bu çalışmada, derginin İstanbul merkezli yayımlanan nüshaları incelenmiştir. Başlangıçta düzenli olarak haftalık yayımlanan dergi, I. Dünya Savaşı’nın başlamasıyla düzensiz olarak yayın hayatına devam etmiştir. Derginin Türkiye’deki arşiv ve kütüphanelerden yirmi beş sayısına ulaşabildik. Mevcut nüshalar çerçevesinde dergiyi, şekilsel ve içerik açısından detaylı bir şekilde incelemeye çalıştık. Dergide yayımlanan haber ve makalelerin başlıklarını dipnot olarak verirken bu haber ve makalelerin konu itibarıyla istatistiksel dökümünü ve bazı haber ve makalelerinin değerlendirmesini de yaptık. Savaşın ilerleyen döneminde değişen politikalar sonucunda derginin kurucusu ve imtiyaz sahibi Ebu Said ile Teşkilat-ı Mahsusa veya bazı İttihatçılar fikir ayrılığına düşmüştür. Bundan dolayı dergi, Ebu Said’in elinden alınmaya çalışılmış ise de bu konuda başarılı olunamamıştır. Bu tür fikir ayrılıklarından dolayı dergi, Ocak 1916’dan itibaren Bağdat’ta yayın hayatına devam edecektir. Derginin işlevini Kasım 1915’ten itibaren İstanbul’da Uhuvvet gazetesi yerine getirmeye başlayacaktır.

Anahtar Kelimeler: