Abstract:

Bir toplumun farklı bölgelerindeki maddi ve manevi ögelerin tümünü kapsayan folklor, ulusal kimliği ve bilinci oluşturan temel unsurlar arasında yer almaktadır. Toplumu, özellikle genç kuşakları ulusal kimliği koruyacak bilince ulaştıracak olan eğitim ve bu eğitime kaynaklık eden ders kitaplarıdır. Bu nedenle yapılan araştırmada, Sosyal Bilgiler ders kitapları ve Türkçe ders kitaplarıyla çalışılmıştır. Ulusal kimliğin folklorik ögeler üzerinden inşa edildiği düşüncesinden hareketle 6. ve 7. sınıf Sosyal Bilgiler ve Türkçe ders kitaplarında folklorik ögelerin nasıl temsil edildiği ortaya konulmuştur. Nitel araştırma yaklaşımına dayalı gerçekleştirilen bu çalışmada veriler, doküman incelemesi yoluyla toplanmıştır. Doküman incelemesi yaklaşımı doğrultusunda hem metinlerin hem de görsellerin kitaplarda temsil edilişi ele alınmıştır. Veriler, 2019-2020 eğitim-öğretim yılından itibaren kullanılmak üzere 2019’da Millî Eğitim Bakanlığı tarafından basılan 6. ve 7. sınıf Sosyal Bilgiler ders kitapları ile Türkçe ders kitaplarından toplanmıştır. Altıncı ve 7. sınıf düzeyindeki 7 kitap incelenmiş ve kitaplarda yer alan her bir temadaki folklorik ögelerin sıklığına bakılmıştır. Sonrasında her kitaptan, folklorik ögelerin en çok yer aldığı tespit edilen birer tema, toplamda 7 tema seçilmiş ve analiz edilmiştir. Temalar “dilsel ürünler”, “halk edebiyatı”, “halk inançları”, “halk müziği”, “halk oyunları”, “geleneksel oyunlar”, “geleneksel yiyecekler-içecekler”, “halk tiyatrosu”, “geleneksel sporlar”, “halk mimarisi”, “halk dili”, “el sanatları-zanaatlar”, “geleneksel kıyafetler”, “halk hekimliği”, “halk meteorolojisi-takvimi”, “bayramlar”, “törenler, karşılaşmalar-uğurlamalar”, “toplumsal dayanışma ve yardımlaşma” kategorileri çerçevesinde değerlendirilmiştir. Metinler, metin sonu etkinlikler, hazırlık çalışmaları, tema sonu değerlendirmeler ile ölçme ve değerlendirme bölümleri analiz edilmiştir. Analiz, nitel ve nicel olmak üzere iki biçimde yapılmıştır. Nicel boyut içerik analizini nitel boyut ise betimsel analizi içermektedir. Folklorik ögelerin sıklığının belirlenmesi araştırmanın nicel boyutunu kategorilerin temsilinin anlamlandırılması ve yorumlanması ise nitel boyutunu oluşturmaktadır. Analizler doğrultusunda ders kitaplarında halk hekimliği-veterinerliği, halk meteorolojisi-takvimi ve karşılaşmalar-uğurlamalar kategorilerinin yanı sıra Sosyal Bilgiler ders kitaplarında halk oyunları, halk tiyatrosu ve geleneksel yiyecek-içecekler kategorilerinde Türkçe ders kitaplarında ise toplumsal dayanışma kategorisinde folklorik ögelerin bulunmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Ders kitaplarındaki folklorik ögelerin temsilinin eksik olduğu ve kitaplarda yeterli sayıda yer almadığı saptanmıştır. Kitaplarda folklor ve buna bağlı kavramlar daha derinlikli işlenerek iletişim işlevi yürütülmeli böylelikle okul ile gerçek yaşam arasında kurulması gereken bağın daha güçlü olması sağlanmalıdır. Kitaplardaki folklorik ögeler gelenek-görenekler, toplumsal dayanışma, dilsel ürünler, halk dili gibi maddi olmayan ögeler çerçevesinde yoğunlaşmakta, daha çok manevi değerleri temsil etmektedir. Metinlerde ve etkinliklerde hem manevi hem de maddi ögelere dengeli bir biçimde yer verilmelidir. Folklorik ögelerin görseller aracılığıyla temsil edilişi incelendiğinde aynı düzeydeki kitapların birbiriyle tutarlı olmadığı sonucu elde edilmiştir. Görsellerin çeşitliliği ve sayısı arttırılmalıdır. Görseller metinleri, etkinlikleri desteklemelidir.

Keywords: